"ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΩΝ ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΩΝ" ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ - ΣΙΜΟΝ ΒΕΪΛ Μετάφραση: Χρήστος Π. Παπαχριστόπουλος

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Η ΠΥΘΑΓΟΡΕΙΟΣ ΣΚΕΨΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Οι ρίζες του στοχασμού του Πυθαγόρα
Αποσπάσματα Φιλολάου, Πλάτωνος, Αναξιμάνδρου, Κατά Ιωάννην Ευαγγελίου
α) Το κλειδί των εξισώσεων, αναλογίες και ταυτότητες
β) Γεωμετρία, Αριθμός και Λόγος
γ) Η επιστήμη και η αρχή της μουσικής αρμονίας
δ) Τα μαθηματικά και τα μυστήρια της φύσεως
ε) "Φιλίαν είναι εναρμόνιον ισότητα"
στ)Ο θάνατος ενός σκλαβωμένου και η αγάπη
ζ) Η εμφάνιση στην Ελλάδα της γεωμετρίας
η) Χάρις, ενότητα, προοπτική και η υπερφυσική διακιοσύνη
θ) Η αντίληψη των ψευδαισθήσεων, το ηλιακό ρολόϊ και ο κύβος
ι) Αρχιμήδειο ύδωρ, θαύματα και βάπτισμα
ια)Αναγκαιότητα - Δημιουργία - Τέχνη
ιβ)Η ομορφιά του κόσμου και η σημερινή τεχνολογία
ιγ)Σταυρός, Κύκλος και το Μυστικό
ιδ)Το υπερφυσικό στην φύση και η κλείδα της γνώσεως
ιε)Άγιο Πνεύμα, Ενσάρκωση, Αισθήσεις και Αποκάλυψη

2. Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ
α) Τα όμοια τρίγωνα
β) Το αναλογικό και το γεωμετρικό μέσο
γ) Παραβολές και Ολοκληρωτικός Λογισμός
δ) Αστρονομία και Γλυπτική του Θεού
ε) Ο Αρχιμήδης, ο Χριστός και η Έλξη του Κόσμου

Η ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΠΥΘΑΓΟΡΑ

&

η Επιστήμη των Ελλήνων

της

SIMONE WEIL

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΧΡΗΣΤΟΥ Π. ΠΑΠΑΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ

Η διδασκαλία του Πυθαγόρα αποτελεί για εμάς το μεγάλο μυστήριο του Ελληνικού Πολιτισμού. Εμφανίζεται παντού μπροστά μας, πάλι και πάλι.

Γονιμοποιεί σχεδόν όλην την ποίηση, σχεδόν όλην την φιλοσοφία (και ειδικά τον Πλάτωνα, τον οποίο θεωρούσε ως καθαρό Πυθαγόρειο ο Αριστοτέλης). Η μουσική, η αρχιτεκτονική, η γλυπτική, όλες οι επιστήμες της Αρχαίας Ελλάδος προέρχονται από αυτήν, όπως και η αριθμητική, η γεωμετρία, η αστρονομία, η μηχανική και η βιολογία (η επιστήμη αυτή που έκτοτε παραμένει ως και σήμερα ουσιαστικά η ίδια).

Η πολιτική σκέψη του Πλάτωνα –στην πιο αυθεντική της μορφή, όπως δηλαδή διαμορφώθηκε στον διάλογο «ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ»– αντλεί επίσης από την διδασκαλία του Πυθαγόρα, η οποία περίκλειε σχεδόν ολόκληρη την εγκόσμιο ζωή. Τότε, υπήρχε ανάμεσα στα διάφορα τμήματα της ζωής του κόσμου καθώς και ανάμεσα στο σύνολο της ζωής του κόσμου και στον υπερφυσικό κόσμο τόση ενότητα όσο και στην σημερινή εποχή υπάρχει διαχωρισμός.

Οι ρίζες της Πυθαγορείου σκέψεως εκτείνονται βαθειά στο παρελθόν. Ο Πλάτων αναφέρεται σχετικώς σε μιαν πανάρχαια αποκάλυψη, ίσως την πρώτη, στον «ΦΙΛΗΒΟ». Ο Ηρόδοτος λέει ότι οι Πυθαγόρειοι δανείστηκαν τουλάχιστον ένα μεγάλο κομμάτι των πεποιθήσεών τους από την Αίγυπτο.

Ένας άλλος ιστορικός της Αρχαιότητος, ο Διόδωρος ο Σικελός –νομίζω– καταδεικνύει τις αναλογίες μεταξύ της σκέψεως του Πυθαγόρα και των Δρυϊδών που, σύμφωνα με τον Διογένη Λαέρτιο, θεωρείτο από ορισμένους ως μια εκ των πηγών της Ελληνικής φιλοσοφίας. Παρεμπιπτόντως, αυτό μας υποχρεώνει να θεωρήσουμε την θρησκεία που είχαν οι Δρυΐδες ως Ιβηρικής καταγωγής (από Καύκασο), όπως ακριβώς και το μεταφυσικό και θρησκευτικό κομμάτι του Ελληνικού πολιτισμού προέρχεται από τους Πελασγούς.

Ας αναφέρουμε παρενθετικά πως φαίνεται ότι οι Ίβηρες και οι Πελασγοί –δηλαδή οι ΑιγαιοΚρήτες– και οι Τρώες όπως και όσοι αφομοιώθηκαν μαζί τους (οι Φοίνικες, οι Σουμέριοι, οι Αιγύπτιοι), πριν από τους ιστορικούς χρόνους, είχαν σχηματίσει γύρω από την Μεσόγειο έναν ομογενή πολιτισμό γονιμοποιημένο από μιαν υπερφυσική και αγνή πνευματικότητα.

Οι περισσότεροι από τους λαούς αυτούς συγκαταλέγονται στην Βίβλο ανάμεσα στους απογόνους του Χαμ. Σύμφωνα με την μαρτυρία των Ελλήνων συγγραφέων, οι Έλληνες έφθασαν στην Ελλάδα αγνοώντας κάθε είδους πνευματικότητα. Από αυτό, μπορεί ίσως κανείς να βγάλει ένα πολύτιμο συμπέρασμα για το σύνολο των ΙνδοΕυρωπαίων. Η Βίβλος δείχνει ότι υπήρχε ελάχιστη πνευματικότητα στο Ισραήλ μέχρι και την Έξοδο. Μεταξύ των ΙνδοΕυρωπαϊκών πληθυσμών –που, εν γένει, συνδέονται με τον Ιαφέθ– και αυτών που η Βίβλος θεωρεί ως Σημίτες, υπάρχουν 2 είδη: α) μερικοί εξ αυτών έμαθαν και αφομοίωσαν την πνευματικότητα των αιχμαλώτων λαών που κατέκτησαν. Αυτοί ήταν οι Κέλτες, οι Έλληνες και οι Βαβυλώνιοι, β) άλλοι, παρέμειναν πεισματικά κωφοί. Αυτοί ήταν οι Ρωμαίοι και, πιθανόν, οι Ασσύριοι και οι Εβραίοι, τουλάχιστον μέχρι την Έξοδο.

Έχοντας υπ’ όψιν τα άνωθεν, αν κοιτάξει κανείς το επεισόδιο με τους 3 γιους του Νώε, φαίνεται ότι ο Νώε –επειδή ήταν ένα πλάσμα αγνό, δίκαιο και τέλειο– είχε μιαν μεθυστική, μυστικιστική εμπειρία πνεύματος που συνοδευόταν από μια γύμνια ψυχής, υπό την μυστικιστικήν έννοια. Φαίνεται πως ο Νώε είχε μιαν αποκάλυψη στην οποία συμμετείχε ο Χαμ αλλά αρνήθηκαν να συμμετάσχουν οι άλλοι 2 γιοι. Επομένως, η κατάρα που έπεσε στους απογόνους του Χαμ μάλλον είναι αυτό που στον κόσμον αυτόν που ζούμε θεωρείται ως ο κλήρος όσων είναι πολύ αγνοί. Οι Εβραίοι θα διαμόρφωναν έτσι την ιστορία ώστε να δικαιολογούν την σφαγή των Χαναανιτών αλλά, όμως, ο Ιεζεκιήλ συγκρίνει ρητώς την Αίγυπτο με το Δένδρο της Ζωής του Επιγείου Παραδείσου ενώ –τουλάχιστον στην αρχή της εξιστόρησής του– συγκρίνει την φοινικιά με το Χερουβείμ που στεκόταν στο πλευρό του Δένδρου της Ζωής.

Αν είναι αυτή η οπτική για το ζητούμενο σωστή, τότε ένα ρεύμα εντελώς αγνής πνευματικότητας πρέπει να διαπέρασε την Αρχαιότητα, διασχίζοντάς την από την προϊστορικήν Αίγυπτο έως και τον Χριστιανισμό. Αυτό το ρεύμα πέρασε μέσω του Πυθαγορισμού. Σημειώστε ότι υπάρχει πράγματι μια αποκάλυψη που συνδέεται με τον Νώε: η Βίβλος αναφέρει ότι ο Θεός έκανε μια συμφωνία με την ανθρωπότητα μέσω του Νώε, μια συμφωνία που έχει σύμβολό της το ουράνιο τόξο[1]. Δεν μπορεί να υπάρχει συμφωνία μεταξύ Θεού και ανθρώπου δίχως αποκάλυψη.

Ο Δευκαλίων, ο Έλλην Νώε, είναι ο γιος του Προμηθέως στον οποίον αποδίδουν μιαν αποκάλυψη ο Αισχύλος και ο Πλάτων.

Σήμερα, δεν μπορεί να γίνει αντιληπτό το βάθος της διδασκαλίας του Πυθαγόρα παρά μόνον εάν εξασκηθεί μια μορφή διαίσθησης: και δεν μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει αυτήν την ενόραση παρά μόνον από μέσα –δηλαδή, μόνον εάν κανείς αντλήσει πραγματικά πνευματική ζωή από τα κείμενα που θα μελετήσει. Τα βασικά κείμενα είναι 2-3 αποσπάσματα από τον Φιλόλαο, ένα κείμενο από τον «Γοργία», δύο από τον «ΦΙΛΗΒΟ» και ένα από την «ΕΠΙΝΟΜΙΔΑ» του Πλάτωνα. Υπάρχουν, ακόμα, μερικού τύποι ή εξισώσεις που μας κληροδότησε ο Αριστοτέλης και ο Διογένης Λαέρτιος. Επίσης, ένας νόμος του Αναξίμανδρου, αν και δεν ανήκει στον Πυθαγόρα –αφού κανείς θα πρέπει, όσο το δυνατόν, να έχει υπ’ όψιν του το σύνολο του Ελληνικού πολιτισμού. Ακολουθούν τα κείμενα:

ΦΙΛΟΛΑΟΣ

· Κάθε πραγματικότητα είναι αναγκαστικά είτε πεπερασμένη είτε άπειρη.

Ειδάλλως, είναι και άπειρη και πεπερασμένη.

Άπειρη και απεριόριστη σκέτα, δεν μπορεί να είναι –διότι, είναι φανερό ότι η πραγματικότητα δεν εξελίσσεται μόνον απ’ ό,τι περιορίζει ούτε μόνον απ’ ό,τι είναι απεριόριστο.

· Είναι φανερό ότι η τάξη του κόσμου –και όλων των πραγμάτων που περιέχονται σε αυτόν– έχουν δεθεί αρμονικά, ξεκινώντας από αυτό που περιορίζει και από αυτό που είναι απεριόριστο.

· Αν όλα ήταν απεριόριστα, δεν θα υπήρχε εξαρχής τίποτε που να μπορεί να γνωρίσει κανείς.

· Ό,τι είναι γνωστό, συνδέεται με τον αριθμό. Δίχως αριθμό, τίποτε δεν μπορεί να γνωρίσει ή να σκεφτεί κανείς.

· Η ενότητα είναι η αρχή του παντός.

· Το πρώτο που πρέπει να μπαίνει σε διάταξη, στο κέντρο της σφαίρας, ονομάζεται «εστία».

· Η ουσία του αριθμού και της αρμονίας μένουν εντελώς ανεπηρέαστα από το λάθος, διότι το λάθος δεν ανήκει στις ιδιότητές τους. Το σφάλμα και η ζήλεια ανήκουν στην φύση του απείρου, του αδιανόητου, του δίχως αναλογίες.

· Το λάθος ποτέ δεν προβάλλει το πνεύμα του σε αριθμό –διότι ο αριθμός είναι εξ ανάγκης εχθρός του λάθους. Στην ίδια ρίζα και στο ίδιο γένος με τον αριθμό ανήκει μόνον το αληθές.

· Η ουσία που περιέχεται στον αριθμό παράγει νόημα, κάτι που καθοδηγεί όποιον αγνοεί ή έχει μπερδευτεί για κάτι. Αν δεν υπήρχε ο αριθμός και η ουσία του, τότε δεν θα υπήρχε σαφήνεια στα πράγματα ούτε από μόνα τους ούτε στις σχέσεις τους.

· Ο αριθμός θέτει όλα τα πράγματα στην ψυχή μέσω των αισθητηριακών αντιλήψεων και τους δίνει νόημα. Τα κάνει κατανοητά και τα φέρνει σε συμφωνία. Τους δίνει σώμα ενώ διαλύει με την βία κάθε σχέση μεταξύ απείρων και πεπερασμένων πραγμάτων.

· Αρμονία είναι η ένωση του μείγματος. Είναι η κοινή σκέψη αυτού που είναι ξεχωριστό αντικείμενο σκέψεως.

· Η αιώνια ουσία των πραγμάτων και η Φύση μπορεί να γίνει γνωστή μόνο στην Θεότητα και όχι στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος γνωρίζει μόνο την βασική ουσία των πραγμάτων (άλλων πεπερασμένων και άλλων απείρων) από τα οποία αποτελείται η τάξη του κόσμου, αλλιώς καμιά πραγματικότητα δεν θα μπορούσε να γίνει γνωστή. Εφόσον οι αρχές που στηρίζουν την βασική ουσία των πραγμάτων δεν είναι ίδιες ούτε έχουν την ίδια ρίζα, θα ήταν αδύνατο να βασιζόταν πάνω τους η τάξη του κόσμου: για τον λόγον αυτό, με κάποιο ενδιάμεσο, τίθεται σε αυτά η αρμονία. Τα πράγματα που είναι ίδια και έχουν την ίδια ρίζα, δεν χρειάζονται αρμονία. Αυτά που δεν είναι ίδια, που δεν έχουν την ίδια ρίζα ούτε τον ίδιο βαθμό, πρέπει να ενώνονται μαζί με ένα «κλειδί» από μιαν αρμονία ώστε να μπορούν να διατηρηθούν στην παγκόσμιο τάξη.

Ο Πλάτων μας διδάσκει αρκετές θαυμαστές αντιλήψεις σχετικά με την Θεότητα μέσω των μαθηματικών Ιδεών. Και η Πυθαγόρειος σοφία, επίσης, αξιοποιεί τις μαθηματικές Ιδέες ως προκάλυμμα για να κρύψει την μυστικιστικήν οδό της θείας διδασκαλίας. Αυτό συμβαίνει σε ολόκληρον τον λεγόμενον «ΙΕΡΟ ΛΟΓΟ» όπως και στο κείμενο του Φιλολάου και στις «ΒΑΚΧΕΣ» και για ολόκληρη την μέθοδο διδασκαλίας του Πυθαγόρα για την Θεότητα.

ΓΟΡΓΙΑΣ

· Όλοι πρέπει να ξεφύγουν όσο το δυνατόν γρηγορότερα από την ακολασία και να μην αφήσουν έκλυτες τις επιθυμίες ή την ηδονή, αυτές που αποτελούν ένα ατέλειωτο κακό και συνιστούν έναν ληστρικό βίο. Όποιος υποχωρεί στις επιθυμίες του, δεν μπορεί να έχει στενή φιλία με έναν άλλον άνθρωπο ή με τον Θεό, διότι είναι ανίκανος επικοινωνίας. Για όποιον δεν υπάρχει επι-κοινωνία, δεν υπάρχει φιλία. Καλλικλή, σύμφωνα με τους σοφούς, είναι η επικοινωνία που συνενώνει τους ουρανούς και την γη, τους θεούς και τους ανθρώπους στην φιλία, την τάξη, το μέτρο, την δικαιοσύνη. Αυτός είναι ο λόγος που το σύμπαν ονομάζεται Κόσμος και όχι αταξία και έκλυση. Μου φαίνεται, όμως, ότι αυτά τα πράγματα δεν τα προσέχεις αν και σου έχω δώσει οδηγίες. Δεν παρατηρείς πόσο ισχυρή δύναμη έχει μεταξύ των θεών και των ανθρώπων η ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΙΣΟΤΗΣ. Εσύ νομίζεις ότι πρέπει να αγωνιστείς για να την αποκτήσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή δεν προσέχεις την γεωμετρία.

ΦΙΛΗΒΟΣ, Πλάτωνα

· Δεν υπάρχει ούτε μπορεί να υπάρξει πιο όμορφη οδός. Διαρκώς την ακολουθώ αλλά συχνά μου ξεφεύγει και με εγκαταλείπει, χωρίς να ξέρω τι να κάνω. Σε αυτό το σημείο υπάρχει το δώρο των θεών προς τους ανθρώπους, αυτό τουλάχιστον είναι σαφές. Από όποια εστία των θεών κι αν έριξε αυτό το δώρο ο Προμηθεύς, την ίδια στιγμή –κι ένα λαμπρό, φωτεινό πυρ. Οι αρχαίοι, που ήταν καλύτεροι από εμάς και ζούσαν πιο κοντά στους θεούς, μετέδωσαν την παράδοση σε εμάς. Να ποια είναι αυτή η παράδοση: οι πραγματικότητες που λέγονται αιώνιες προκύπτουν από την μονάδα και από την πολλαπλότητα και φέρουν έμφυτο μέσα τους το πεπερασμένο που έχει όρια και το απεριόριστο. Εφόσον αυτή είναι η αιώνια τάξη των πραγμάτων, εμείς άρα πρέπει να εμφυτέψουμε σε κάθε μέρος μιαν ενότητα. Θα την βρούμε –διότι βρίσκεται ήδη εκεί. Όταν θα την έχουμε βρει, πρέπει να εξετάσουμε την δυάδα (αν υπάρχει) ή την τριάδα ή κάποιον άλλον αριθμό. Τότε πρέπει σε κάθε μια από τις υποδεέστερες ενότητες να γίνουν οι ίδιες υποδιαιρέσεις. Τελικά, αυτό που στην αρχή φαινόταν ταυτόχρονα να είναι ένα και πολλαπλό και απεριόριστο, τώρα ορίζεται με ένα συγκεκριμένον αριθμό. Δεν πρέπει, όμως, η ιδέα του απεριορίστου να εφαρμόζεται στην πολλαπλότητα παρά μόνο όταν γίνει τέλεια κατανοητός ο αριθμός αυτής της πολλαπλότητας, ο αριθμός που αποτελεί δηλαδή το ενδιάμεσο που μεσολαβεί ανάμεσα στο άπειρο και στην ενότητα. Μόνο τότε πρέπει κανείς να αφήσει την ιδιαίτερην ενότητα όλων των πραγμάτων και να αφεθεί μέσα στο απεριόριστο άπειρο. Οι θεοί μετέδωσαν αυτήν την μέθοδο έρευνας για να την χρησιμοποιούμε στην μάθηση και στην διδασκαλία. Οι μορφωμένοι της εποχής μας θέτουν τυχαία την ενότητα ενώ την πολλαπλότητα πιο γρήγορα ή πιο αργά απ’ ό,τι θα έπρεπε κι έτσι περνούν από την ενότητα σε πράγματα που είναι απεριορίστως άπειρα. Τους ξεφεύγει το ενδιάμεσο.

· Οι εποχές και κάθε τι το όμορφο σε εμάς παράγονται από την πρόσμειξη ή εναλλαγή του απεριορίστως απείρου με αυτό που έχει όρια.

· Όριο είναι «η ουσία του ίσου και του διπλού και όλων όσων αποτρέπουν τα αντίθετα από το να αποκλίνουν μεταξύ τους αλλά τα φέρνει σε αναλογία και συμφωνία μέσω της εντύπωσης αριθμού και μέτρου σε αυτά».

· Όταν στους ζωντανούς διαλύεται η αρμονία, διαφθείρεται η ίδια η φύση και εμφανίζεται ο πόνος. Όταν αποκαθίσταται η αρμονία μέσω μιας επιστροφής στην αρχέγονο κατάσταση, τότε εμφανίζεται η χαρά (αν επιτρέπεται για τόσο σπουδαία ζητήματα να μιλά κανείς σύντομα και με λίγα λόγια).

ΕΠΙΝΟΜΙΣ, Πλάτωνα

· Όποιος έχει μάθει την επιστήμη της αριθμητικής, θα πρέπει κατόπιν να περάσει αμέσως στην επιστήμη που ονομάζεται με την γελοία λέξη «γεωμετρία». Πρόκειται για την αντιπαραβολή και ταυτοποίηση αριθμών που δεν μοιάζουν εκ φύσεως μεταξύ τους, για μιαν σύγκριση που γίνεται φανερή όταν αναφέρεται στις ιδιότητες των επίπεδων σχημάτων. Σε οποιονδήποτε μπορεί να σκεφτεί, είναι σαφές ότι αυτό το θαύμα δεν είναι ανθρώπινο αλλά θεϊκό. Υπάρχει, κατόπιν, μια άλλη τέχνη που –όταν ανακαλύφθηκε– ονομάστηκε «στερεομετρία»: και από αυτήν προκύπτουν οι κύβοι των αριθμών ώστε να αποκτούν τις ιδιότητες των στερεών και να ταιριάζουν με αυτούς που δεν τους μοιάζουν. Αυτό που για όσους μπορούν να στοχαστούν και να σκεφτούν είναι υπερφυσικό και θαυμαστό είναι το ότι, ενώ η δύναμη αενάως περιστρέφεται γύρω από τον αναδιπλασιασμό της, ολόκληρη η Φύση χαρακτηρίζεται από την μορφή και την ουσία της σχέσεως μεταξύ των αντιθέτων, σύμφωνα με την κάθε αναλογία α) την αναλογία του αριθμητικού διπλού, την σχέση του 1 με το 2, που είναι διπλή, β) την αναλογία ως προς την δύναμη που είναι επίσης διπλή και φτάνει ακόμα και σε ό,τι είναι στέρεο και απτό ενώ εκτείνεται από το 1 ως το 8 και γ) την αναλογία μεταξύ της μονάδας και της δυάδας. Εκεί υπάρχουν τα ενδιάμεσα: ο αριθμητικός μέσος όρος, σε ίσην απόσταση ανάμεσα στο έλασσον και στο μείζον, και ο αρμονικός μέσος όρος που υπερβαίνει το έλασσον και τον ξεπερνά το μείζον σύμφωνα με την ίδιαν αναλογία. Δηλαδή, μεταξύ του 6 και του 12 οι ενδιάμεσοι, αριθμητικός και αρμονικός μέσος όρος, είναι το 8 και το 9. Σε ίση απόσταση και μεταξύ αυτών των δύο όρων βρίσκεται αυτός ο λόγος, η αναλογία (“ratio”) για την οποία μιλώ και μέσω της οποίας οι άνθρωποι έλαβαν κλήρο στην γνώση της συμφωνίας των φωνών και της αναλογίας στην μάθηση του ρυθμού και της αρμονίας. Αυτό είναι ένα δώρο από την ευλογημένη χορωδία των Μουσών.

ΤΙΜΑΙΟΣ, Πλάτωνα

· Στην διάταξη ή διευθέτηση δύο οποιωνδήποτε πραγμάτων, είναι αδύνατον (εφόσον είναι μόνο δύο) αυτά να είναι όμορφα δίχως την διαμεσολάβηση ενός τρίτου. Πρέπει οπωσδήποτε στην μέση τους να παρεμβάλλεται ένας δεσμός που να τα φέρνει σε ένωση. Ο πιο ωραίος από τους δεσμούς είναι αυτός που φέρνει την τέλεια ενότητα και σε αυτόν αλλά και στα συνδεόμενα μέρη. Λόγω της ουσίας της, πιο όμορφη για να επιτευχθεί αυτό είναι η γεωμετρική αναλογία: διότι όταν από τρία (αριθμούς, σύνολα ή οποιαδήποτε άλλη ποσότητα) το ενδιάμεσο είναι για το έσχατο ό,τι και το πρώτο για το έσχατο –και αντιστρόφως, το έσχατο είναι για το ενδιάμεσο ό,τι και το ενδιάμεσο για το πρώτο– τότε το μέσο γίνεται και πρώτο και έσχατο. Επιπλέον, το έσχατο και το πρώτο γίνονται και τα δύο ενδιάμεσα. Άρα, όλα επιτυγχάνουν ταυτότητα αναγκαστικά και, αφού αμοιβαίως ταυτίζονται, θα γίνουν όλα ένα.

ΣΥΜΠΟΣΙΟ, Πλάτωνα

· Ο Έρως είναι μεγάλος δαίμων. Ό,τι είναι «δαίμων», αποτελεί ενδιάμεσο μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Καθώς βρίσκεται στην μέση, συμπληρώνει την απόσταση με έναν τρόπο τέτοιον ώστε το σύνολο δένεται μαζί από μόνο του.

Απόσπασμα Αναξίμανδρου

· Αυτό είναι το σημείο απ’ όπου ξεκινά η γέννηση των πραγμάτων καθώς και η συνθήκη της καταστροφής τους που συμβαίνει σε συμφωνία με την ανάγκη, διότι υφίστανται μια ποινή και μια εξιλέωση μεταξύ τους εξαιτίας της αδικίας τους, σύμφωνα με την τάξη του χρόνου.

ΚΑΤΑ ΙΩΑΝΝΗΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΟ

· XVII, 11,21,22,23

ΠΑΤΕΡ ΑΓΙΕ, ΤΗΡΗΣΟΝ ΑΥΤΟΥΣ ΕΝ ΤΩ ΟΝΟΜΑΤΙ ΣΟΥ Ω ΔΕΔΩΚΑΣ ΜΟΙ, ΙΝΑ ΩΣΙΝ ΕΝ, ΚΑΘΩΣ ΗΜΕΙΣ…ΙΝΑ ΠΑΝΤΕΣ ΕΝ ΩΣΙ, ΚΑΘΩΣ ΣΥ ΠΑΤΕΡ, ΕΝ ΜΟΙ ΚΑΓΩ ΕΝ ΣΟΙ, ΙΝΑ ΚΑΙ ΑΥΤΟΙ ΕΝ ΗΜΙΝ ΕΝ ΩΣΙΝ…ΚΑΙ ΕΓΩ ΤΗΝ ΔΟΞΑΝ ΗΝ ΔΕΔΩΚΑΣ ΜΟΙ ΔΕΔΩΚΑ ΑΥΤΟΙΣ, ΙΝΑ ΩΣΙΝ ΕΝ ΚΑΘΩΣ ΗΜΕΙΣ ΕΝ ΕΣΜΕΝ, ΕΓΩ ΕΝ ΑΥΤΟΙΣ ΚΑΙ ΣΥ ΕΝ ΕΜΟΙ, ΙΝΑ ΩΣΙ ΤΕΤΕΛΕΙΩΜΕΝΟΙ ΕΙΣ ΕΝ.

· XVII, 18

ΚΑΘΩΣ ΕΜΕ ΑΠΕΣΤΕΙΛΑΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΝ, ΚΑΓΩ ΑΠΕΣΤΕΙΛΑ ΑΥΤΟΥΣ ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΝ.

· X, 14,15

ΕΓΩ ΕΙΜΙ Ο ΠΟΙΜΗΝ Ο ΚΑΛΟΣ ΚΑΙ ΓΙΝΩΣΚΩ ΤΑ ΕΜΑ ΚΑΙ ΓΙΝΩΣΚΟΜΑΙ ΥΠΟ ΤΩΝ ΕΜΩΝ, ΚΑΘΩΣ ΓΙΝΩΣΚΕΙ ΜΕ Ο ΠΑΤΗΡ ΚΑΓΩ ΓΙΝΩΣΚΩ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ.

· XV, 9,10

ΚΑΘΩΣ ΗΓΑΠΗΣΕ ΜΕ Ο ΠΑΤΗΡ, ΚΑΓΩ ΗΓΑΠΗΣΑ ΥΜΑΣ. ΜΕΙΝΑΤΕ ΕΝ ΤΗ ΑΓΑΠΗ ΤΗ ΕΜΗ. ΕΑΝ ΤΑΣ ΕΝΤΟΛΑΣ ΜΟΥ ΤΗΡΗΣΕΤΕ, ΜΕΝΕΙΤΕ ΕΝ ΤΗ ΑΓΑΠΗ ΜΟΥ, ΚΑΘΩΣ ΕΓΩ ΤΑΣ ΕΝΤΟΛΑΣ ΤΟΥ ΠΑΤΡΟΣ ΜΟΥ ΤΕΤΗΡΗΚΑ ΚΑΙ ΜΕΝΩ ΑΥΤΟΥ ΕΝ ΤΗ ΑΓΑΠΗ.

Οι αρχαίοι ιστορικοί της φιλοσοφίας έχουν κληροδοτήσει τους Πυθαγορείους λόγους σε εμάς, μερικούς σαφείς και θαυμασίους όπως αυτόν που ίσως αφορά τον σαρκικό θάνατο αλλά που, οπωσδήποτε, έχει να κάνει με έναν αποχωρισμό: «ΜΗΔ’ ΑΠΟΔΗΜΟΥΝΤΑ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΣΘΑΙ», δηλαδή ΔΕΝ ΕΠΙΣΤΡΕΦΕΙ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΤΟΥ ΟΠΟΙΟΣ ΑΠΟΔΗΜΗΣΕΙ (παράβαλε και «Κατά Λουκάν» IX, 62: «ΟΥΔΕΙΣ ΕΠΙΒΑΛΛΩΝ ΤΗΝ ΧΕΙΡΑ ΑΥΤΟΥ ΕΠ’ ΑΡΟΤΡΟΝ ΚΑΙ ΒΛΕΠΩΝ ΕΙΣ ΤΑ ΟΠΙΣΩ ΕΥΘΕΤΟΣ ΕΣΤΙΝ ΕΙΣ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑΝ ΤΟΥ ΘΕΟΥ») και «Αφήστε τον άνθρωπο που εισέρχεται στον ναό να λατρεύει και ούτε να μιλά ούτε να ασχολείται με ό,τι πρόσκαιρο» και «Αυτός που ακολουθεί τον Θεό είναι, πρωτίστως, κυρίαρχος της γλώσσας του» (παράβλεπε και Επιστολή Αγ. Ιακώβου «ΟΥ ΚΑΤΑΝΟΗΣΕΤΕ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΤΗΣ ΓΕΝΕΣΕΩΣ ΣΑΣ ΕΝ ΕΣΟΠΤΡΩ»). Αυτό σημαίνει ίσως να μην σκέφτεται κανείς τον εαυτό του όταν σκέφτεται τον Θεό.

Επιπλέον, «μην χάνετε την πίστη σας σε κανένα θαύμα σχετικά με τους θεούς και το θείο δόγμα», «Μην κατατρώγετε την ψυχή σας», «το πιο δίκαιο είναι η θυσία, το πιο σοφό είναι ο αριθμός».

Αυτό ακούγεται κάπως περίεργο: «Μην χαλάτε το ψωμί, διότι δεν δίνει πλεονέκτημα στην κρίση του άλλου κόσμου».

Ορισμένα λόγια του Πυθαγόρα είναι πολύ ασαφή, όπως αυτή η φράση που αναφέρει απαξιωτικά ο Αριστοτέλης: «Η ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ ΑΡΙΘΜΟΣ ΙΣΑΚΙΣ ΙΣΟΣ» ή αυτή που αναφέρει ο Διογένης Λαέρτιος «ΦΙΛΙΑΝ ΕΝΑΡΜΟΝΙΟΝ ΙΣΟΤΗΤΑ».

Το κλειδί σε αυτές τις δύο εξισώσεις όπως και στις προαναφερόμενες είναι η ιδέα του αναλογικού μέσου και της διαμεσολάβησης με την θεολογικήν έννοια, εφόσον το αναλογικό μέσο αποτελεί το σύμβολο, την εικόνα της διαμεσολάβησης. Είναι γνωστό ότι για τους Πυθαγορείους η Μονάδα είναι το σύμβολο του Θεού. Αρκετές μαρτυρίες (όπως και ο Αριστοτέλης) το επιβεβαιώνουν αυτό ότι ισχύει για τον Πλάτωνα.

Ο Ηράκλειτος, εξ άλλου, που βρίσκεται από πολλές απόψεις κοντά στους Πυθαγορείους –αντίθετα με ό,τι νομίζει η κοινή γνώμη– είπε: «Το Εν, η μοναδική σοφία, επιθυμεί και δεν επιθυμεί να καλείται Ζευς» Οι Πυθαγόρειοι θεωρούσαν ότι κάθε ένα από τα πλάσματα της δημιουργίας είχαν ως σύμβολο έναν αριθμό. Λίγη σημασία έχει πως συνελάμβαναν αυτόν τον αριθμό, όπως και ο σύνδεσμος μεταξύ αυτού του αριθμού και του πράγματος.

Από τους αριθμούς αυτούς, ορισμένοι έχουν έναν ιδιαίτερον δεσμό με την ενότητα. Είναι οι αριθμοί που είναι υψωμένοι στην δευτέρα δύναμη, στο τετράγωνο. Μέσω ενός αναλογικού μέσου, υπάρχει μεταξύ αυτών των αριθμών και της ενότητας μια ισότητα σχέσεων = .

Όταν ο υϊός του Θεού βρίσκεται σε ένα λογικό όν, όπως ο πατέρας στον Υϊό, αυτό το ον είναι απολύτως δίκαιο. Ο Πλάτων λέει στον «ΘΕΑΙΤΗΤΟ» ότι η Δικαιοσύνη αποτελεί συνένωση με τον Θεό. Η ομοιότητα, με την γεωμετρικήν έννοια, σημαίνει αναλογία. Η μυστηριώδης εξίσωση των Πυθαγορείων και αυτή του Πλάτωνα που είναι πιο σαφής έχουν την ίδια σημασία.

Όποιος είναι δίκαιος γίνεται για τον Υϊό του Θεού ό,τι και ο Υϊός για τον Πατέρα.

Αναμφίβολα, αυτή η ταυτοποίηση σχέσεων δεν είναι κυριολεκτικά εφικτή, όμως κάπως παρόμοια είναι η προσπάθεια τελειοποίησης που προτείνεται στον άνθρωπο, διότι σε πολλά σημεία του κηρύγματος του Αγ. Ιωάννη οι ίδιες λέξεις επαναλαμβάνονται για να διαμορφώσουν την σχέση των μαθητών του Ιησού με τον Χριστό και του Ιησού με τον πατέρα του[2].

Είναι προφανής ο υπαινιγμός σε μια μαθηματική ισότητα αναλογίας.

Το κείμενο του «ΤΙΜΑΙΟΥ» για την αναλογία μπορεί να ερμηνευθεί στενά, ως αποκλειστικά εφαρμοστέο στα μαθηματικά. Υπάρχουν, όμως, αρκετές ενδείξεις για το αντίθετο. Κατ’ αρχάς, στο ίδιο το κείμενο: «Ο πιο ωραίος από τους δεσμούς είναι αυτός που φέρνει την τέλεια ενότητα και σε αυτόν αλλά και στα συνδεόμενα μέρη».

Αυτή η συνθήκη ικανοποιείται πλήρως όχι μόνο όταν ο πρώτος όρος είναι ένας αλλά μόνον όταν ο ίδιος ο δεσμός είναι ένας, δηλαδή Θεός.

Αλήθεια είναι ότι αυτή η ερμηνεία δεν είναι αυταπόδεικτη. Όμως, ο Πλάτων χρησιμοποιεί την ίδια δεσμευτική φράση στο «ΣΥΜΠΟΣΙΟ» για να ορίσει την διαμεσολαβητική λειτουργία του έρωτος μεταξύ Θεότητας και ανθρώπου.

Άλλωστε, τα λόγια του Πρόκλου είναι σαφή: «Ο Πλάτων μας διδάσκει πολλά θαυμάσια σχετικά με την Θεότητα μέσω των μαθηματικών Ιδεών».

Ακόμη πιο ευκρινής είναι η παρακάτω φράση του Φιλόλαου, που πρέπει να συνυπολογιστεί με τις άνωθεν: «ΙΔΟΙΣ ΔΕ ΟΥ ΜΟΝΟΝ ΕΝ ΤΟΙΣ ΔΑΙΜΟΝΙΟΙΣ ΚΑΙ ΘΕΙΟΙΣ ΠΡΑΓΜΑΣΙ ΤΗΝ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ ΦΥΣΙΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΔΥΝΑΜΙΝ ΙΣΧΥΟΥΣΑΝ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΝ ΤΟΙΣ ΑΝΘΡΩΠΙΚΟΙΣ ΕΡΓΟΙΣ ΚΑΙ ΛΟΓΟΙΣ ΠΑΝΤΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΑΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΤΑΣ ΤΕΧΝΙΚΑΣ ΠΑΣΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗΝ».

Δηλαδή, αν κανείς ανατρέξει στο «ΣΥΜΠΟΣΙΟ», τα δαιμόνια και θεία πράγματα αναφέρονται σε θρησκευτικά και θεία ζητήματα, στον Θεό και στον Παράκλητο.

Αυτό είναι σαφές.

Είναι σαν να μας είπε ο Φιλόλαος ότι είναι σφάλμα να πιστεύουμε ότι τα Μαθηματικά εφαρμόζονται μόνο στην Θεολογία. Εφαρμόζονται κατ’ επέκτασιν, ως αποτέλεσμα μιας αξιοθαύμαστης σύμπτωσης, και στις ανθρώπινες υποθέσεις, στην μουσική και στις τέχνες.

Αν το κείμενο του «ΤΙΜΑΙΟΥ» έχει –εκτός από το εμφανές νόημα– και μια θεολογική σημασία, τότε αυτή δεν μπορεί να είναι άλλη εκτός από τα λόγια του Χριστού στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο, που είναι τόσο πολύ παρόμοια. Η νύξη είναι προφανής. Όπως ο Χριστός αναγνώρισε στον εαυτό του τον άνθρωπο της θλίψεως (του Ησαΐα) και τον Μεσσία (όλων των προφητών του Ισραήλ) επιπλέον αναγνώρισε στον εαυτό του εκείνο το «αναλογικό μέσο» που στοχάζονταν επί αιώνες βαθύτατα οι Έλληνες.

Αν κανείς εξετάσει τους ακέραιους αριθμούς, θα δει ότι υπάρχουν δύο είδη ακέραιων: αυτοί που συνδέονται με ενότητα μέσω ενός αναλογικού μέσου (όπως 4,9,16) –και όλοι οι υπόλοιποι. Αν οι πρώτοι αποτελούν εικόνα της τέλειας δικαιοσύνης, όπως λένε οι Πυθαγόρειοι, εμείς μοιάζουμε με τους υπολοίπους καθώς είμαστε στην αμαρτία. Άραγε, οι Έλληνες ανακάλυψαν την Γεωμετρία ερευνώντας τόσο πολύ για μιαν έμμεση διαμεσολάβηση, στοχαζόμενοι όλους αυτούς τους αριθμούς; Μια τέτοια ερμηνεία για την καταγωγή της Γεωμετρίας θα ταίριαζε με το άνωθεν κείμενο του Φιλόλαου (όπως και με την φράση του Πλάτωνα στην «ΕΠΙΝΟΜΙΔΑ») που είναι πλούσιο σε ρητά από την διδασκαλία του[3].

Εξ ων και προκύπτει ο ορισμός της Γεωμετρίας ως της επιστήμης των πραγματικών αριθμών (όπως, χάρη παραδείγματος, η τετραγωνική ρίζα ή οποιουδήποτε άλλου αριθμού ΜΗ υψωμένου στο τετράγωνο. Συγκεκριμένα, προκύπτει ο ορισμός της Γεωμετρίας ως της επιστήμης των α-λόγων, ασύμμετρων τετραγωνικών ριζών. Η αντίληψη που αποδίδεται στον Θαλή περί ομοίων τριγώνων έχει σχέση με τις αναλογίες αλλά όχι με την αναλογία. Υπονοεί, απλούστατα, μιαν αναλογία 4 όρων: .

Λόγω έλλειψης ντοκουμέντων, δεν μπορεί κανείς ούτε να δεχθεί ούτε να απορρίψει την πιθανότητα ότι ο Θαλής με τις έρευνές του σκόπευε να διευκολύνει την μελέτη του ζητήματος των αναλογιών, δηλαδή της αναλογίας 3 όρων: .

Έχοντας υπ’ όψιν μόνο τις προϋποθέσεις της ομοιότητας των τριγώνων, είναι σίγουρο ότι αν τεθεί το πρόβλημα της ευρέσεως του αναλογικού μέσου μεταξύ 2 τμημάτων, τότε οι αυστηρές συντεταγμένες της σκέψεως θα οδηγήσουν στην αλλαγή της διατύπωσης του προβλήματος ως εξής:

«Πώς θα κατασκευαστεί ένα ορθογώνιο τρίγωνο με δεδομένη την υποτείνουσα και την θέση της βάσεως της καθέτου;». Την απάντηση σε αυτό το δεύτερο πρόβλημα δίνει η εγγραφή ενός ορθογωνίου τριγώνου σε έναν κύκλο μέσω ενός οργάνου. Αυτό είναι το θεώρημα για το οποίο λέγεται ότι ο Πυθαγόρας πρόσφερε θυσίες και σπονδές. Τέλος πάντων, η Γεωμετρία έκανε το θαύμα αυτό –είτε είχε εξ αρχής ως στόχο την έρευνα για διαμεσολάβηση είτε όχι– παρέχοντας ένα αναλογικό μέσο για τα νούμερα εκείνα που το στερούνταν εκ φύσεως. Λέγεται ότι το θαύμα αυτό αποτέλεσε για αρκετό καιρό ένα από τα ύψιστα Πυθαγόρεια απόρρητα. Για την ακρίβεια, το μυστικό των Πυθαγορείων ήταν η ασυμμετρία των όρων αυτής της αναλογίας. Λάθος πίστευαν ότι το κρατούσαν μυστικό επειδή ανέτρεπε το σύστημά τους. Δεν θα μπορούσαν ποτέ να ήταν ένοχοι μιας τέτοιας μικρότητας. Για τους Πυθαγορείους, οι λέξεις «αριθμός» και «λόγος» ήταν συνώνυμες. Τις παράλογες σχέσεις τις αποκαλούσαν «λόγοι άλογοι».

Προκειμένου να δεθούν με την ενότητα οι αριθμοί αυτοί που δεν ήταν υψωμένοι στο τετράγωνο, απαιτείτο μια διαμεσολάβηση που να προέρχεται από έξω, από έναν χώρο ξένον ως προς τα νούμερα –και αυτή η λειτουργία του οργάνου μπορούσε να επιτελεστεί μόνο με αντίτιμο μιαν αντίφαση των όρων, όπως λέγεται –διότι αυτή η διαμεσολάβηση μεταξύ ενότητας και αριθμού είναι φαινομενικά κάτι το κατώτερο σε σχέση με τον αριθμό, κάτι το απεριόριστο.

Ένας «λόγος άλογος»[4] είναι σκάνδαλον, ένας παραλογισμός, κάτι αντίθετο στην Φύση.

Οι Έλληνες είχαν μιαν ακόμα εκπληκτική εμπειρία, όπως μαρτυρά η «ΕΠΙΝΟΜΙΣ», όταν στην εμπειρική Φύση βρήκαν ότι αυτή η διαμεσολάβηση αποτελεί το σημάδι, την σφραγίδα της υπέρτατης αλήθειας.

Για παράδειγμα, η μουσική. Η κλίμακα δεν περιέχει το γεωμετρικό μέσο σαν μια νότα –αλλά κλίνει συμμετρικά γύρω από αυτό το μέσο. Ανάμεσα σε μίαν νότα και στην οκτάβα υπάρχει το ίδιο γεωμετρικό μέσο όπως μεταξύ της τετάρτης και της πέμπτης. Το βλέπει κανείς αυτό άμεσα με τους αριθμούς 6,8,9,12 επειδή = .

Η τετάρτη και η πέμπτη αποτελούν από μόνες τους 2 είδη μέσου ανάμεσα στις νότες της οκτάβας, επειδή

= και 12 – 9 = 9 – 6.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα στην «ΕΠΙΝΟΜΙΔΑ», αυτή είναι η αρχή της μουσικής αρμονίας.

Στο «ΣΥΜΠΟΣΙΟ» λέγεται ότι η αρμονία είναι μια ταυτότητα λόγων, «ομολογία», ένας όρος που πρέπει να χαρακτηρίζει, με την πιο αυστηρή του έννοια, την αναλογία. Ολόκληρη η Ελληνική επιστήμη σε όλους της τους τομείς αποτελεί μια μελέτη αναλογιών, είτε 3 είτε 4 όρων. Έτσι, επομένως, εφηύραν οι Έλληνες την έννοια περί λειτουργικής συνάρτησης.

Λειτουργική Συνάρτηση είναι, πολύ απλά, η ιδέα 2 ποσοτήτων που διαφέρουν αναλογικά δίχως να παύουν να συνδέονται με μια καθορισμένη σχέση.

Η πρώτη και πιο λαμπρή εφαρμογή αυτής της ιδέας στην έρευνα της Φύσεως είναι η θεωρία του Αρχιμήδη περί των μετεώρων σωμάτων, μια καθαρά γεωμετρική θεωρία.

Αυτό που εμείς, με την επιστημονική σύλληψη του κόσμου, αποκαλούμε «νόμο», δεν είναι τίποτε άλλο παρά η εφαρμογή στην Φύση αυτής της ιδέας της λειτουργικής συνάρτησης. Η επίδειξη είναι η ψυχή της επιστήμης μας. Η πειραματική μέθοδος διαφέρει από τον πιο χονδροειδή εμπειρικισμό μόνον ως προς τον ρόλο που εκεί παίζει η επαγωγή, μέσω της εξαγωγής.

Σύμφωνα με τα γραπτά κείμενα που όντως διαθέτουμε, φαίνεται ότι οι Έλληνες ήταν κι οι πρώτοι που έθεσαν την επίδειξη εκτός του χώρου των ακεραίων αριθμών μέσω της εφεύρεσης της Γεωμετρίας και της εισαγωγής της –εφηρμοσμένα– στην μελέτη της Φύσης.

Είναι θαυμάσιο, είναι απερίγραπτα μεθυστικό να σκέφτεται κανείς πως η αγάπη και το πάθος για τον Χριστό προκάλεσαν να ξεπηδήσει στην Ελλάδα η εφεύρεση της επίδειξης.

Όσο οι σχέσεις γραμμών και επιφανειών ερευνώνταν μόνο με την τεχνικήν εφαρμογή δεν υπήρχε ανάγκη σιγουριάς και προσέγγισης. Οι Έλληνες είχαν τόσο ανάγκη την σιγουριά ως προς τις θεϊκές αλήθειες που έπρεπε να φθάσουν στο μάξιμουμ της βεβαιότητας ακόμα και στην απλή θέα αυτών των αληθειών.

Ίσως οι άνθρωποι να θεωρούσαν από την αρχή της Ιστορίας τους ακέραιους ως κατάλληλους να εξυπηρετήσουν ως πρότυπα των αιωνίων αληθειών λόγω της τέλειας ακρίβειάς τους, λόγω της βεβαιότητας που προσέφεραν και –ταυτόχρονα– λόγω του μυστηρίου που υπήρχε στις σχέσεις τους. Τα αποδεικτικά στοιχεία για τις σχέσεις των ακέραιων αριθμών είναι, πάντως, ακόμα απρόσιτα στην επίγνωση μέσω των αισθήσεων.

Οι Έλληνες, μέσω της μελέτης των μη-αριθμητικών αναλογιών, βρήκαν αποδείξεις ενός πολύ υψηλοτέρου επιπέδου, αποδείξεις σχεδόν τόσο ακριβείς όσο κι εκείνες για τις περιπτώσεις όπου όλοι οι όροι είναι ακέραιοι αριθμοί. Έτσι, λοιπόν, βρήκαν ένα ακόμα πιο κατάλληλο και ταιριαστό μοντέλο των θείων αληθειών.

Το γεγονός ότι η αφοσίωσή τους στην Γεωμετρία ήταν θρησκευτικής φύσεως γίνεται αντιληπτό όχι μόνον από τα ελάχιστα κείμενα που το μαρτυρούν αλλά, επιπλέον, από το μυστηριώδες γεγονός ότι δεν είχαν άλγεβρα μέχρι την εμφάνιση του Διόφαντου (ενός συγγραφέα που έζησε κατά την περίοδο της παρακμής).

Περίπου 2000 χρόνια πριν την Χριστιανικήν εποχή, οι Βαβυλώνιοι διέθεταν άλγεβρα με εξισώσεις αριθμητικών συντελεστών 2ου, 3ου και 4ου βαθμού. Αναμφίβολα, οι Έλληνες γνώριζαν αυτήν την άλγεβρα αλλά δεν την χρειάζονταν. Η αλγεβραϊκή τους γνώση, που ήταν πολύ προχωρημένη, περιέχεται όλη στην Γεωμετρία τους.

Από την άλλη πλευρά, δεν ήταν τα αποτελέσματα που τους ενδιέφεραν ούτε η ποσότητα και η σπουδαιότητα των θεωρημάτων που ανακάλυπταν αλλά μόνον η ορθότητα των επιδείξεών τους –ειδικά ως προς τις αποδείξεις. Αυτούς που υστερούσαν ως προς αυτήν την στάση του νου, τους περιφρονούσαν.

Η έννοια των πραγματικών νούμερων –στην οποία είχαν φθάσει μέσω της διαμεσολάβησης μεταξύ ενότητας και οποιουδήποτε αριθμού– ήταν το αντικείμενο για μιαν επίδειξη τόσο λιτή κι απέριττη που τίποτε άλλο να μην είναι πιο εναργές στην αριθμητική τους: την ίδια στιγμή, όμως, ήταν ακατανόητη για την φαντασία. Η έννοια αυτή πιέζει την σκέψη ώστε να ασχοληθεί επακριβώς με τις σχέσεις εκείνες που είναι για την ακρίβεια ανίκανη να αναπαραστήσει στον εαυτό της.

Πρόκειται, εδώ, για μιαν αξιοθαύμαστην εισαγωγή[5] στα μυστήρια της πίστεως.

Με την εισαγωγήν αυτή, μπορεί κανείς να συλλάβει έναν βαθμό βεβαιότητας, να ξεκινήσει από αβέβαιες και εύκολα αντιληπτές σκέψεις για τον αισθητόν κόσμο και να προχωρήσει σε σκέψεις για τον Θεό που είναι απολύτως σίγουρες και απολύτως ακατανόητες.

Τα Μαθηματικά, με έναν διπλόν τρόπο, αποτελούν ένα μέσο διαμεσολάβησης μεταξύ αυτών των 2 ειδών σκέψεως. Έχουν τον ενδιάμεσον βαθμό σιγουριάς και ακατανοησίας. Περιλαμβάνουν, σε σύνοψη, την φυσικήν ανάγκη που κυβερνά τα αισθητά πράγματα καθώς και τις εικόνες των θείων αληθειών. Τέλος, έχουν για πυρήνα τους την κατ’ εξοχήν ιδέα της διαμεσολάβησης. Εύκολα γίνεται κατανοητό πως –όταν οι Έλληνες αντιλήφθηκαν αυτήν την ποίηση– μέθυσαν από αυτήν. Είχαν το δικαίωμα να δουν σ’ αυτήν μιαν αποκάλυψη.

Σήμερα εμείς δεν μπορούμε πλέον να το συλλάβουμε αυτό –διότι έχουμε χάσει κάθε ιδέα περί του ότι η απόλυτη σιγουριά ανήκει μόνο στα θεϊκά όντα. Για τα υλικά όντα θέλουμε την σιγουριά. Για τα πράματα που αφορούν τον Θεό, μένουμε ικανοποιημένοι με την δοξασία.

Είναι αλήθεια ότι η απλή πίστη επιτυγχάνει πολύ καλά να έχει την ισχύ της ασφαλείας όταν πυρπολείται από την φωτιά των συλλογικών συναισθημάτων, παρ’ όλ’ αυτά όμως παραμένει απλή δοξασία. Η ισχύς της είναι απατηλή. Η διάνοιά μας έχει καταντήσει τόσο άξεστη που δεν μπορούμε πλέον να διανοηθούμε ότι θα μπορούσε να υπάρχει μια αυθεντική, αυστηρή σιγουριά αναφορικά με τα ακατανόητα Μυστήρια.

Σε αυτό εδώ το σημείο θα ήταν απείρως πολύτιμη η αξιοποίηση των μαθηματικών που είναι αναντικατάστατοι, από την άποψιν αυτή, δεδομένου ότι η απαίτηση και αξίωση να είναι τέλεια ορθοί –αξίωμα που είχε τεθεί υπό των Ελλήνων γεωμετρών– έχει χαθεί μαζί τους (και τώρα μόνο μέσα στα τελευταία 50 χρόνια επιστρέφουν σ’ αυτήν οι μαθηματικοί).

Σήμερα αυτή η αυστηρότητα υπάρχει ανάμεσά τους ως τίποτε παραπάνω από ένα ιδανικό, ανάλογο με το ιδανικό της τέχνης για την τέχνη στους ποιητές του «Παρνασσού»[6]. Είναι, όμως, αυτό ένα από τα κενά μέσω των οποίων ο πραγματικός Χριστιανισμός μπορεί και πάλι να περάσει –σαν με κάποιο φίλτρο– στον σύγχρονον κόσμο.

Η αξίωση αυτή –το αξίωμα ή θεώρημα– για αυστηρότητα μεθόδου δεν είναι κάτι το υλικό. Όταν είναι απόλυτο, ο τρόπος που χρησιμοποιείται στα μαθηματικά δεν είναι προφανώς σε αναλογία με το αντικείμενό τους. Αντικείμενο των μαθηματικών είναι οι ποσοτικές σχέσεις. Προϋπόθεσή τους είναι μια αξιωματική αναγωγή όλων των θεωρημάτων σε λίγα αυθαιρέτως επιλεγμένα αξιώματα. Στα μαθηματικά, η αξίωση αυτή αυτοκαταστρέφεται. Αναγκαστικά κάποιαν ημέρα φαίνεται σαν μια αξίωση που εξασκείται στο κενό. Εκείνην την ημέρα θα πλησιάζει στην ολοκλήρωσή της. Η απαίτηση για βεβαιότητα θα έλθει τότε σε επαφή με το πραγματικό της αντικείμενο.

Το έλεος του Θεού σώζει τους μαθηματικούς από το να πνιγούν μέσα στην ίδια τους την τεχνική.

Διότι, όποτε η μαθηματική επιστήμη καλλιεργείται μόνο στο τεχνικό επίπεδο, δεν υπάρχει κανέναν επίτευγμα ούτε καν σε αυτό το τεχνικό επίπεδο.

Το πείραμα αυτό έγινε στην Ρωσσία. Οι τεχνικές εφαρμογές, μέσω της πραγματικής επιστήμης, συνδέονται με έναν αριθμό πραγμάτων που προσεγγίζονται μόνο με προέκταση και που κανείς ποτέ δεν βρίσκει αν τα αναζητά ευθέως. Αυτή η διαρρύθμιση εξασφαλίζει –σαν μια πρόνοια– στην ψυχή του χαμερπώς υλικού πολιτισμού μας έναν αυστηρόν και αγνόν πυρήνα θεωρητικής επιστήμης.

Αυτός ο πυρήνας είναι ένα από τα ανοίγματα μέσω των οποίων μπορεί να διέλθει η ανάσα και το φως του Θεού.

Ένα άλλο άνοιγμα είναι η έρευνα για την Ομορφιά στην τέχνη.

Ένα τρίτο είναι η θλίψη, η οδύνη.

Από αυτά τα ανοίγματα πρέπει να εισέλθει., όχι από τα γεμάτα μέρη.

*

Το ρητό «ΦΙΛΙΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΡΜΟΝΙΟΝ ΙΣΟΤΗΤΑ» είναι γεμάτο από θαυμαστά νοήματα σε σχέση με τον Θεό, με την κοινωνία με τον Θεό και τον άνθρωπο αλλά και τους ανθρώπους, υπό την προϋπόθεση ότι λαμβάνεται υπ’ όψιν το Πυθαγόρειο νόημα της λέξεως «Αρμονία». Αρμονία σημαίνει Αναλογία, η ενότητα των αντιθέτων.

Για να εφαρμοστεί αυτό το ρητό στον Θεό, πρέπει να αντιπαραβληθεί με έναν ορισμό της αρμονίας που –εκ πρώτης όψεως– είναι πολύ περίεργος: «ΔΙΧΑ ΦΡΟΝΕΟΝΤΩΝ ΣΥΜΦΡΟΝΗΣΙΣ», δηλαδή η κοινή φρόνηση αυτών που σκέπτονται χωριστά. Για αυτούς που σκέπτονται ξεχωριστά αλλά από κοινού υπάρχει αυστηρώς και κατ’ αποκλειστικότηταν ένα μόνον παράδειγμα: η Τριάδα.

Ο ορισμός του Αριστοτέλη «Σκέψη είναι η σκέψη της σκέψεως» δεν συλλαμβάνει την Τριάδα διότι το ουσιαστικό μπορεί κάλλιστα να ερμηνευθεί και να εκληφθεί στην ενεργητική ή στην παθητική φωνή.

Το ρητό του Φιλόλαου την κατανοεί επειδή το ρήμα είναι ενεργητικό.

«Αρμονία είναι η κοινή σκέψη αυτού που είναι ξεχωριστό αντικείμενο σκέψεως».

Ο στοχασμός του ρητού αυτού οδηγεί στην καλύτερη μέθοδο για την διαφώτιση της σκέψεως για το δόγμα της Τριάδος.

Αν σκεπτόμαστε τον Θεό μόνον ως μονάδα τότε τον σκεπτόμαστε είτε ως ένα αντικείμενο (οπότε δεν ενεργεί) είτε ως ένα υποκείμενο (οπότε, για να δράσει, χρειάζεται ένα αντικείμενο).

Σε διαφορετική περίπτωση, η δημιουργία θα ήταν μια φυσική ανάγκη και όχι αγάπη, ο Θεός δεν θα ήταν αποκλειστικά αγάπη και καλό.

Εμείς οι άνθρωποι, επειδή είμαστε υποκείμενα που ερχόμαστε σε διαρκήν επαφή με ένα αντικείμενο, δεν μπορούμε να συλλάβουμε τον Θεό ως τέλειο –παρά μόνο αν τον σκεφτούμε σαν να είναι ταυτόχρονα υποκείμενο και αντικείμενο. Ο Θεός, όμως, είναι επί της ουσίας υποκείμενο, σκεπτόμενο και όχι αντικείμενο σκέψεως.

Το όνομά του είναι «ο Ων». Αυτό είναι το όνομά του ως υποκειμένου, ως αντικειμένου αλλά και ως επικοινωνίας με το υποκείμενο και το αντικείμενο.

Όλες οι ανθρώπινες σκέψεις προϋποθέτουν 3 όρους:

· ένα σκεπτόμενο υποκείμενο, πρόσωπο

· ένα αντικείμενο σκέψεως

· την ίδια την σκέψη που φέρνει σε επαφή το υποκείμενο και το αντικείμενο.

Το ρητό του Αριστοτέλη «Η σκέψη είναι η σκέψη της σκέψεως» σηματοδοτεί αυτούς τους 3 όρους υπό την προϋπόθεση ότι εκλαμβάνεται η λέξη «σκέψη» κάθε φορά με διαφορετικό νόημα.

Για να αναπαραστήσουμε στους εαυτούς μας τον Θεό ως μιαν σκεπτόμενην διάνοια –και όχι ως ένα αντικείμενο, πρέπει να αναπαραστήσουμε αυτούς τους 3 όρους στην θεϊκή σκέψη.

Το αξίωμα του Θεού, όμως –η θεϊκή αξιοπρέπεια– απαιτεί ότι κάθε ένας από αυτούς τους 3 όρους πρέπει να είναι ένα Πρόσωπο, αν και υπάρχει ένας Θεός.

Για το αξίωμα του Θεού δεν επιτρέπεται η λέξη «σκέψη», όταν αναφέρεται στον Θεό, να εκλαμβάνεται ποτέ στην παθητική φωνή. Όταν ο Θεός είναι το υποκείμενο, το ρήμα «σκέπτεσθαι» πρέπει να εκλαμβάνεται μόνο στην ενεργητική φωνή.

Αυτό που σκέπτεται ο Θεός είναι επίσης ένα Όν που σκέπτεται. Να γιατί λέμε ότι αυτό είναι ο Υϊός ή η Εικόνα ή η Σοφία του Θεού.

Αυτή είναι η τέλεια σκέψη στην έκταση που εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να καταλάβουμε τον ασύλληπτο χαρακτήρα της. Κάθε άλλη αναπαράσταση που μπορούμε να έχουμε είναι πιο εύκολη για την φαντασία μας αλλά έχει τεράστια έλλειψη τελειότητας. Αυτός είναι ο λόγος που η διάνοια μπορεί να αφοσιωθεί πλήρως –και δίχως την ελάχιστην βεβαιότητα– στο δόγμα της Τριάδος, αν και είναι ανίκανη να το κατανοήσει.

Αν η φιλία ερμηνεύεται ως μια ισότητα που αποτελείται από αρμονία (και χρησιμοποιηθεί ο ορισμός της αρμονίας ως η κοινή σκέψη ξεχωριστών υποκειμένων) τότε η ίδια η Τριάδα αποτελεί την υπέρτατη φιλία καθ’ υπερβολήν. Η ισότητα είναι η ισότητα μεταξύ της μονάδας και του πολλαπλού, μεταξύ της μονάδας και της δυάδας.

Τα αντίθετα (η αρμονία των οποίων συνθέτει την ενότητα) είναι η ενότητα με την πολλαπλότητα –που είναι το πρώτο ζεύγος αντιθέτων.

Να γιατί ο Φιλόλαος μιλά αφ’ ενός για την «μονάδα» ως πρώτη αρχή και αφ’ ετέρου για την ενότητα ως το πρώτο δημιούργημα. Αυτό είναι που ονόμασε «Εστία», την κεντρική πηγή θερμότητας, την φωτιά της εστίας –και η φωτιά συμπίπτει πάντοτε με το Άγιο Πνεύμα.

Η ισότητα «ΦΙΛΙΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΡΜΟΝΙΟΝ ΙΣΟΤΗΤΑ» συμπεριλαμβάνει, άλλωστε, τις 2 σχέσεις που εντοπίζει στην Τριάδα ο Αγ. Αυγουστίνος, δηλ. ισότητα και σύνδεση.

Η Τριάδα είναι η υπέρτατη αρμονία και φιλία.

Αρμονία είναι η ενότητα των αντιθέτων.

Το πρώτο ζεύγος αντιθέτων είναι η μονάδα και η δυάδα, η ενότητα και η πολλαπλότητα που συνθέτουν την Τριάδα (αναμφίβολα, ο Πλάτων είχε την Τριάδα υπ’ όψιν ως την πρωταρχικήν αρμονία όταν στον «ΤΙΜΑΙΟ» κατονόμασε τους όρους του πρώτου ζεύγους αντιθέτως ως «το όμοιον» και «το έτερον».

Το δεύτερο ζεύγος αντιθέτων είναι η αντίθεση ανάμεσα στον δημιουργό και στο δημιούργημα.

Με την γλώσσα του Πυθαγόρα, αυτή η αντίθεση εκφράζεται με τον συσχετισμό μεταξύ αυτού που θέτει όρια και αυτού που δεν επιδέχεται ορίων αλλά δέχεται όρια από έξω.

Η αρχή όλων των ορίων είναι ο Θεός.

Η Δημιουργία είναι ύλη που τίθεται σε τάξη από τον Θεό –και αυτή η ενέργεια του Θεού, η ενέργεια να δια-τάσσει συνίσταται στην επιβολή ορίων.

Πράγματι, αυτή είναι και η άποψη που εκφράζεται στο βιβλίο της «Γενέσεως».

Αυτά τα όρια είναι είτε ποσότητες είτε κάτι ανάλογο με το ποσό[7].

Άρα, εκλαμβάνοντας την λέξη «αριθμός» με την ευρείαν έννοια. Μπορούμε να πούμε ότι το όριο είναι αριθμός.

Από εδώ προκύπτει η φράση του Πλάτωνα: «Αριθμός είναι το ενδιάμεσο μεταξύ της μονάδας και του απείρου».

Η υπέρτατη Μονάς είναι η Θεότητα και ο Θεός είναι που θέτει τα όρια.

Στον «ΦΙΛΗΒΟ» ο Πλάτων δείχνει τα πρώτα δύο ζεύγη αντιθέτων κατά σειρά και υπογραμμίζει την ιεραρχία που τα διακρίνει όταν γράφει: «Η αιώνια πραγματικότητα προκύπτει από την μονάδα και την πολλαπλότητα και στις ρίζες της έχει το όριο και το άπειρο». Το πεπερασμένο και το απεριόριστο, αυτή είναι η δημιουργία που οι ρίζες της βρίσκονται στον Θεό.

Η μονάς και η πολλαπλότητα είναι η Τριάδα, η πρώτη αρχή.

Ο αριθμός εμφανίζεται στην Τριάδα ως ο δεύτερος όρος της αντιθέσεως και, αν ταυτίζεται με το όριο, στην αρχή της δημιουργίας εμφανίζεται ως ο πρώτος όρος. Τότε πραγματικά μοιάζει με το αναλογικό μέσο. Δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι στα ελληνικά «αριθμός» και «λόγος» είναι 2 ακριβώς συνώνυμοι όροι.

Η αντίληψη που αναπτύσσει ο Πλάτων στην αρχή του «ΦΙΛΗΒΟΥ» –μια αντίληψη θαυμαστού βάθους και ευφορίας– είναι ότι κάθε έρευνα και κάθε τεχνική (π.χ. η έρευνα της γλώσσας, του αλφαβήτου, της μουσικής κ.τ.λ.) θα πρέπει να αναπαράγει, η κάθε μια στον τομέα της, την τάξη αυτής της αρχέγονης ιεραρχίας.

Αυτή είναι η ενότητα, ο αριθμός στην πιο ευρεία και απεριόριστην έννοια.

Οπότε, η διάνοια είναι η απεικόνιση της πίστεως.

Εφόσον στον Θεό ως δημιουργό υπάρχει ένα δεύτερο ζεύγος αντιθέτων, υπάρχει άρα και σε Αυτόν μια αρμονία και μια φιλία που δεν καθορίζονται αποκλειστικά από το δόγμα της Τριάδος. Θα πρέπει να υπάρχει επίσης στον Θεό ενότητα μεταξύ της δημιουργικής και της κοσμικής αρχής της ορίων της τάξης σε σχέση με την απεριόριστην αδρανήν ύλη. Για τον λόγον αυτό πρέπει να είναι θεϊκά Πρόσωπα όχι μόνο η αρχή των ορίων αλλά τόσο η αδρανής ύλη όσο και η συνένωση αυτών των 2 –εφόσον στον Θεό δεν μπορεί να υπάρχει σχέση που οι όροι της να μην είναι Πρόσωπα όπως άλλωστε Πρόσωπο πρέπει να είναι και ο δεσμός που τα συνδέει[8].

Όμως, η αδρανής ύλη δεν σκέφτεται, δεν μπορεί να είναι ένα Πρόσωπο.

Οι άλυτες δυσκολίες επιλύονται ξεπερνώντας το όριο.

Υπάρχει μια τομή, μια διασταύρωση ανάμεσα σε ένα Πρόσωπο και στην αδρανήν ύλη.

Αυτή η σταύρωση είναι μια ανθρώπινη ύπαρξη την στιγμή του θανάτου, όταν οι περιστάσεις που προηγούνται του θανάτου έχουν γίνει τόσο βίαιες ώσπου να κάνουν αυτό το πρόσωπο πράγμα. Πρόκειται για τον θάνατο ενός σκλαβωμένου, μιας άθλιας σάρκας καρφωμένης πάνω σε έναν σταυρό.

Αν ο σκλαβωμένος αυτός είναι ο Θεός, αν είναι το δεύτερο πρόσωπο της Τριάδος, αν είναι ενωμένος με το πρώτο πρόσωπο μέσω του θεϊκού δεσμού που είναι το τρίτο πρόσωπο, προκύπτει η τέλεια αρμονία όπως την συνέλαβαν οι Πυθαγόρειοι, μια αρμονία στην οποία βρίσκεται η μέγιστη απόσταση και η μέγιστη ενότητα μεταξύ των αντιθέσεων.

«Η κοινή σκέψη διακριτών υποκειμένων σκέψης». Δεν μπορεί να υπάρχει πιο ενιαία σκέψη από την σκέψη του μοναδικού Θεού.

Δεν μπορεί να υπάρχουν σκεπτόμενα όντα πιο διακριτά από τον Πατέρα και τον Υϊό την στιγμή που ο Υϊός βγάζει την αιώνιον κραυγή: «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλιπες;» Αυτή η στιγμή είναι η ακατανόητη τελειότητα της αγάπης. Είναι ο έρωτας που ξεπερνά κάθε κατανόηση.

Η οντολογική απόδειξη, η απόδειξη μέσω της τελειοποίησης (που, επιπλέον, δεν αποτελεί απόδειξη για την διάνοιαν αφ’ εαυτή παρά μόνο για την διάνοια που εμπνέεται από αγάπη), αυτή η απόδειξη όχι μόνον εγκαθιδρύει την πραγματικότητα του Θεού αλλά και την πραγματικότητα των δογμάτων της Τριάδας, της Ενσάρκωσης και του Πάθους.

Αυτή η βεβαίωση δεν σημαίνει ότι τα δόγματα θα μπορούσαν να βρεθούν από την ανθρώπινην διάνοια δίχως αποκάλυψη. Από την στιγμήν, όμως, που έκαναν την εμφάνισή τους τα δόγματα –επιβάλλονται από μόνα τους πάνω στην διάνοια (αν αυτή φωτίζεται από την αγάπη) με μιαν σιγουριά τέτοια που δεν μπορεί αυτή να αρνηθεί να δεθεί με αυτά, ακόμα και αν αυτά τα δόγματα βρίσκονται έξω από το πεδίο της και η διάνοια δεν μπορεί να τα επιβεβαιώσει ή να τα αρνηθεί.

Ο Θεός δεν είναι τέλειος –παρά μόνον ως Τριάδα. Και η αγάπη[9] που συνθέτει την Τριάδα βρίσκει την τελειοποίησή της μόνο στον Σταυρό. Ο Θεός επιθυμούσε να δώσει στον Υϊό του πολλά αδέρφια.

Ο Πυθαγόρειος ορισμός της φιλίας εφαρμόζει υπέροχα στην φιλία μας με τον Θεό και στις φιλίες μεταξύ ανθρώπων.

*

«ΦΙΛΙΑΝ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΡΜΟΝΙΟΝ ΙΣΟΤΗΤΑ». Αν κανείς εκλάβει την αρμονία υπό την έννοια του γεωμετρικού μέσου, αν κανείς κατανοήσει ότι ο μοναδικός διαμεσολαβητής μεταξύ Θεού και ανθρώπου είναι ένα πλάσμα ταυτόχρονα Θεός και άνθρωπος, τότε περνά ευθέως[10] από αυτήν την Πυθαγόρειον ισότητα στο θαυμαστό κήρυγμα του Κατά Ιωάννην.

Μέσω της εξομοίωσης με τον Χριστό που είναι ένα με τον Θεό, το ανθρώπινο ον που έχει πεταχτεί στα βάθη της δυστυχίας του κατορθώνει ένα είδος ισότητας με τον Θεό, μια ισότητα που είναι η αγάπη.

Ο Αγ. Ιωάννης του Σταυρού, μιλώντας με την αυθεντία της πείρας για τους πνευματικούς γάμους, επαναλαμβάνει διαρκώς ότι στην υπέρτατην ένωση ο Θεός επιθυμεί να εγκαθιδρύσει ένα είδος ισότητας ανάμεσα στην ανθρώπινην ψυχή και στον ίδιο μέσω της αγάπης.

Ο Αγ. Αυγουστίνος λέει, επίσης: «Ο Θεός δημιούργησε τον άνθρωπο με τον σκοπό να γίνει ο άνθρωπος Θεός».

Η αρμονία είναι ο κανόνας για αυτό το είδος ισότητας, η αρμονία που είναι ο δεσμός μεταξύ των αντιθέτων, το αναλογικό μέσον, ο Χριστός.

Δεν είναι ευθέως μεταξύ Θεού και ανθρώπου που υπάρχει κάτι το ανάλογο με έναν δεσμόν ισότητος, είναι μεταξύ 2 σχέσεων που βρίσκεται.

Όταν ο Πλάτων στον «ΓΟΡΓΙΑ» μιλά για γεωμετρική ισότητα, αυτή η φράση είναι αναμφιβόλως ακριβώς ισοδύναμη με την έκφραση του Πυθαγόρα περί αρμονικής ισότητος.

Και οι 2 αυτές έννοιες συνιστούν αναμφιβόλως τεχνικές ορολογίες που το νόημά τους καθοριζόταν αυστηρά από την ισότητα μεταξύ 2 αναλογιών που είχαν ένα κοινό στοιχείο όπως ο τύπος .

Ως προς το επίθετο «γεωμετρική» (όταν χρησιμοποιείται σε όρους όπως «γεωμετρικό μέσο» και «γεωμετρική πρόοδος»), αυτό υποδεικνύει αναλογίες.

Οι φράσεις του Κατά Ιωάννη Ευαγγελίου που αναφέρθηκαν άνωθεν διακατέχονται τόσο καθαρά και εντατικά από την οπτική μιας αλγεβραϊκής εξίσωσης που είναι έκδηλο τι υπονοείται.

Ο Πλάτων δικαίως θα έλεγε οπωσδήποτε: «Η γεωμετρική ισότητα έχει μεγάλη δύναμη σε θεούς και ανθρώπους».

Αμέσως μετά από τον ορισμό περί φιλίας, την ίδια σημασία έχει και η επόμενη έκφραση στο ίδιο κείμενο: «Η φιλία ενώνει ουρανούς και γη, τους θεούς και τους ανθρώπους».

Επιγράφοντας στην πύλη της Σχολής του «ΜΗΔΕΙΣ ΑΓΕΩΜΕΤΡΗΤΟΣ ΕΙΣΙΤΩ», ο Πλάτων επιβεβαίωνε αναμφιβόλως με την μορφή ενός αινίγματος –και, άρα, ως ένα λογοπαίγνιο– την αλήθεια που εξέφρασε ο Χριστός με την φράση «ΚΑΝΕΙΣ ΔΕΝ ΘΑ ΕΛΘΕΙ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΑΤΕΡΑ ΠΛΗΝ ΕΜΟΥ».

Η άλλη Πλατωνική εξίσωση «ΘΕΟΣ ΑΕΙ ΓΕΩΜΕΤΡΕΙ» είναι φανερό ότι έχει διπλήν έννοια και, ταυτογχρόνως, αναφέρεται στην τάξη του κόσμου και στην διαμεσολαβητική λειτουργία του Λόγου.

*

Συνοπτικά, η εμφάνιση στην Ελλάδα της Γεωμετρίας είναι η πιο εκτυφλωτική από όλες τις προφητείες που είχαν προμαντέψει την έλευση του Χριστού.

Μπορεί έτσι να καταλάβει κανείς πως η επιστήμη, εξαιτίας της απιστίας της, ενεπλάκη εν μέρει στην ρίζα του κακού όπως ο διάβολος εισήλθε στον Ιούδα όταν δέχθηκε ψωμί από το χέρι του Χριστού.

Τα αδιάφορα παραμένουν αδιάφορα για πάντα. Τα θεϊκά πράγματα είναι οι υποθέσεις αυτές που –όταν απαρνηθούν την αγάπη– αποκτούν διαβολικήν αποτελεσματικότητα. Στην αδιαφορία που έδειξε, μετά την Αναγέννηση, η επιστήμη προς την πνευματική ζωή φαίνεται πως υπάρχει κάτι το διαβολικό.

Θα ήταν μάταιο να προσπαθήσουμε αυτό να το επανορθώσουμε μέσω μιας απόπειρας να κρατήσουμε την επιστήμη αποκλειστικά στο Βασίλειο της Φύσης.

Είναι λάθος ότι η επιστήμη ανήκει εξ ολοκλήρου σε αυτήν την σφαίρα. Ανήκει εκεί μόνο μέσω των αποτελεσμάτων και των πρακτικών της εφαρμογών αλλά όχι μέσω της έμπνευσής της –διότι στην επιστήμη, όπως στην τέχνη, κάθε πραγματική καινοτομία αποτελεί έργο της πνευματικής ιδιοφυΐας. Και η μεγαλοφυΐα είναι υπερφυσική, σε αντίθεση με το ταλέντο.

Η επιστήμη δεν ανήκει στο πεδίο της Φύσης ούτε μέσω της δράσης της πάνω στην ψυχή, διότι την πίστη είτε την δέχεται[11] είτε την απορρίπτει –ενώ δεν μπορεί να παραμένει αδιάφορη ως προς αυτήν. Αν θα έπρεπε η επιστήμη να ξαναγίνει πιστή στην καταγωγή και στον προορισμό της, θα έπρεπε για την Χάρη να είναι η ορθότητα της επιδεικτικής μεθόδου στα Μαθηματικά ό,τι είναι για την Χάρη η μουσική τεχνική στο Γρηγοριανό μέλος. Στις Γρηγοριανές ψαλμωδίες υπάρχει υψηλότερος βαθμός μουσικής τεχνικής απ’ ό,τι στον ίδιο τον Μπαχ και τον Μότσαρτ. Το Γρηγοριανό μέλος είναι, ταυτόχρονα, καθαρή τεχνική και αγνή αγάπη, κάτι που συμβαίνει σε κάθεν υψηλή τέχνη.

Το ίδιο πρέπει να συμβαίνει και στην επιστήμη η οποία, όπως η τέχνη, δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά μια ειδική αντανάκλαση της Ομορφιάς του Κόσμου.

Αυτό συνέβαινε στην Ελλάδα.

Στην Τέχνη της Γεωμετρίας η αυστηρότητα στην επίδειξη είναι το υλικό της –όπως στην γλυπτική το υλικό της είναι ο λίθος.

Ο Πυθαγόρειος ορισμός της φιλίας όταν εφαρμοστεί μεταξύ Θεού και ανθρώπου εμφανίζει την διαμεσολάβηση ουσιαστικά ως αγάπη και την αγάπη ουσιαστικά ως τον διαμεσολαβητή. Αυτό εκφράζει ο Πλάτων στο «ΣΥΜΠΟΣΙΟ».

Ο ίδιος ορισμός εφαρμόζεται και στην φιλία μεταξύ ανθρώπων (αν και αυτό είναι «πλέον» δύσκολο) αφού λέει ο Φιλόλαος «ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΓΕΝΟΥΣ, ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΡΙΖΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΘΕΣΕΩΣ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΑΝΑΓΚΗ ΑΡΜΟΝΙΑΣ».

Είναι σημαντικό ότι οι Πυθαγόρειοι διάλεξαν για την φιλία έναν ορισμό που δεν εφαρμόζεται στις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων παρά μόνο σε έσχατη ανάγκη. Η φιλία είναι πρωτίστως φιλία στον Θεό ανάμεσα σε θεϊκά πρόσωπα. Έπεται η φιλία ανάμεσα σε Θεό και άνθρωπο. Μόνο στο τέλος υπάρχει φιλία μεταξύ 2 ή περισσοτέρων ανθρώπων.

Αυτή η ιεραρχία δεν εμποδίζει το ότι υπήρξε ανθρώπινη φιλία στους Πυθαγορείους στον τέλειον βαθμό, αφού σε αυτούς ανήκε το πιο φημισμένο ζεύγος φίλων, ο Δάμων και ο Φιντίας[12].

Εμπνευσμένος από την Πυθαγόρειο παράδοση ώστε να τοποθετεί την φιλία στις αρετές ήταν αναμφιβόλως ο Αριστοτέλης. Εάν δεν υπερέβαλε ο Ιάμβλιχος, οι Πυθαγόρειοι αναγνώριζαν, και εφήρμοζαν μεταξύ τους σε θαυμαστήν κλίμακα, μιαν εντολή παρόμοια με την τελευταία εντολή που έδωσε ο Χριστός στους μαθητές του: «ΑΓΑΠΑΤΕ ΑΛΛΗΛΟΥΣ»,

Ο Πυθαγόρειος ορισμός ισχύει για τους ανθρώπους επειδή –αν και στην πραγματικότητα ανήκουν κι αυτοί στο ίδιο γένος, στην ίδια ρίζα και στην ίδια θέση– δεν ανήκουν στο ίδιο επίπεδο σκέψεως.

Για κάθεν άνθρωπον, ο εαυτός του είναι το ΕΓΩ και όλοι οι υπόλοιποι είναι οι ΑΛΛΟΙ.

Το ΕΓΩ του είναι το κέντρο του κόσμου.

Αυτή η κεντρική θέση αντιπροσωπεύεται στον χώρο από την προοπτική.

Οι ΑΛΛΟΙ, δηλαδή αυτά τα τμήματα του διαστήματος στο σύμπαν που είναι περισσότερο ή λιγότερο σημαντικά –ανάλογα με το αν είναι περισσότερο ή λιγότερο πλησίον του ΕΓΩ– ως επί το πλείστον δεν έχουν σημασία.

Μπορεί να συμβεί ώστε ένας άνθρωπος να μεταφέρει την κεντρική θέση εκτός του εαυτού του, σε ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα, γνωστό ή άγνωστο προσωπικά στον ίδιο, και σε αυτό να βάλει τα πλούτη και την καρδιά του. Τότε, αυτός ο ίδιος γίνεται απλά ένα τμήμα του σύμπαντος, άλλοτε σχετικά σημαντικό και άλλοτε πάρα πολύ μικρό. Ο ακραίος φόβος, όπως και ένα ορισμένο είδος αγάπης, μπορεί να έχει αυτό το αποτέλεσμα. Και στις 2 αυτές περιπτώσεις, όταν ένας άνθρωπος βρει το κέντρο του σύμπαντος σε έναν άλλο, αυτή η μεταφορά είναι πάντοτε το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού μηχανικών δυνάμεων που υποτάσσουν βίαια τον πρώτο στον δεύτερο. Το αποτέλεσμα προκύπτει αν ο συνδυασμός δυνάμεων είναι τέτοιος που κάθε σκέψη του πρώτου για το μέλλον, ζητήματα ελπίδας και φόβου, διαβούν αναγκαστικά μέσω του δευτέρου.

Υπάρχει, ουσιαστικά, μια ταυτότητα στον βίαιο και μηχανικό χαρακτήρα της υποταγής όταν υπάρχουν σχέσεις φαινομενικά τόσο διαφορετικές που συνδέουν έναν σκλάβο στον δεσπότη του, έναν αδύναμο σ’ έναν ευεργέτη,[13] έναν γέρο-στρατιώτη στον Ναπολέοντα, έναν συγκεκριμένον τύπο εραστή, έναν πατέρα, μια μητέρα, μια αδελφή, έναν φίλο κ.ο.κ. Μια τέτοιου είδους σχέση μπορεί να συνδέσει 2 ανθρώπους για ένα μικρό χρονικό διάστημα, έναν μήνα, μια μέρα, λίγα λεπτά –εκτός περιπτώσεων όπου ένας άνθρωπος υποτάσσεται με την βία σε έναν άλλον που τον στερεί για κάποιον χρόνο από την ικανότητα σκέψεως σε πρώτο πρόσωπο, ο καθένας μεταχειρίζεται τους άλλους όπως μεταχειρίζεται τα αδρανή αντικείμενα (είτε το μπορεί είτε αν το σκέπτεται). Αυτό συμβαίνει όταν 2 άνθρωποι συναντώνται κάτω από συνθήκες τέτοιες που κανείς δεν υπακούει στον άλλο και που κάθε ένας έχει ανάγκη εξίσου την συγκατάθεση του άλλου. Τότε ο κάθε ένας, δίχως να πάψει να σκέφτεται το ΕΓΩ, κατανοεί πράγματι ότι και ο άλλος σκέφτεται το ΕΓΩ. Τότε επέρχεται ως ένα φυσικό φαινόμενο η Δικαιοσύνη. Ο σκοπός του νομοθέτη είναι –πρέπει να είναι– να κάνει αυτές τις περιστάσεις όσο το δυνατόν περισσότερες. Ωστόσο, η Δικαιοσύνη που προκαλείται με τον τρόπον αυτό, δεν συνιστά αρμονία και είναι δικαιοσύνη χωρίς φιλία. Τις φυσικές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων προσδιορίζει στην εντέλεια μια φράση που θέτει ο Θωκοδίδης στο στόμα κάποιων Αθηναίων: «Εφόσον έτσι έχει το ανθρώπινο μυαλό, η δικαιοσύνη ενός ζητήματος εξετάζεται μόνο αν υπάρχει μια ίση ανάγκη και από τις δύο πλευρές. Αντιθέτως, αν ο ένας είναι δυνατός και ο άλλος αδύναμος, η πιθανή δικαιοσύνη εκτελείται από τον πρώτο και γίνεται αποδεκτή από τον δεύτερο». Και προσθέτει: «Όπως το γνωρίζουμε για τον άνθρωπο, πιστεύουμε ότι και για τους θεούς ισχύει ότι αναγκαίος νόμος της φύσεώς τους είναι να εξουσιάζουν όποτε το μπορούν».

Εκτός των περιπτώσεων όπου και στις δύο πλευρές υπάρχει εξίσου ανάγκη, η Δικαιοσύνη είναι μια υπερφυσική φιλία που προκύπτει από την αρμονία. Η αρμονία είναι η ενότητα των αντιθέτων. Τα αντίθετα είναι ο Θεός και ο άνθρωπος, το ον που είναι το κέντρο του κόσμου και το ον που είναι ένα μικρό κομμάτι του κόσμου. Ενότητα μπορεί να υπάρχει μόνο αν η σκέψη –σε ό,τι συμπεριλαμβάνει– κάνει ένα εγχείρημα ανάλογο με αυτό που επιτρέπει την αντίληψη του χώρου: ωθώντας προς τα πίσω τις ψευδαισθήσεις της προοπτικής στην πραγματική τους θέση.

Εκείνο που πρέπει να αναγνωριστεί είναι πως τίποτε στον κόσμο δεν είναι το κέντρο του κόσμου, πως το κέντρο του κόσμου βρίσκεται εκτός του κόσμου, πως τίποτε δω κάτω δεν έχει το δικαίωμα να λέει ΕΓΩ. Για χάρη του Θεού, λόγω της αγάπης για τον Θεό και την αλήθεια, πρέπει κανείς να αποκηρύξει αυτήν την απατηλήν ικανότητα που ο Θεός μας χορήγησε ώστε να σκεφτόμαστε σε πρώτο πρόσωπο. Μας την παραχώρησε ώστε να καταστεί για εμάς εφικτό να την απαρνηθούμε μέσω της αγάπης.

Μόνον ο Θεός έχει το δικαίωμα να λέει «ΕΓΩ άρχω» –«ο Ων» είναι το όνομά του και δεν ανήκει σε κανένα άλλο ον. Αυτή η απάρνηση, όμως, δεν έγκειται στο να μεταφέρει κανείς αξιωματικά στον Θεό την δική του θέση στο κέντρο του κόσμου, όπως μερικοί άνθρωποι την μεταφέρουν σε έναν άλλον άνθρωπο. Αυτό θα ισοδυναμούσε με το να αγαπά κανείς τον Θεό όπως ο Ιππόλυτος την Φαίδρα, όπως ο Πυλάδης τον Ορέστη. Ορισμένοι έτσι αγαπούν τον Θεό.

Το «ΕΓΩ ΕΙΜΙ Ο ΩΝ» του Θεού (που είναι πραγματικό) διαφέρει απείρως από το ψεύτικο «ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ» των ανθρώπων. Ο Θεός δεν είναι πρόσωπο με τον τρόπο που πιστεύει ο άνθρωπος. Εδώ, αναμφιβόλως, βρίσκεται η έννοια αυτού του βαθυστόχαστου Ινδουϊστικού ρητού που λέει ότι ο Θεός πρέπει να γίνεται αντιληπτός ως προσωπικός και απρόσωπος ταυτόχρονα. Μόνο η αληθινή απάρνηση της ικανότητας να σκέφτεται τα πάντα σε πρώτο πρόσωπο, η απάρνηση που δεν αποτελεί μιαν απλή μεταφορά, χαρίζει σε έναν άνθρωπο την γνώση ότι οι υπόλοιποι άνθρωποι είναι σύντροφοί του. Αυτή η απάρνηση είναι αγάπη για τον Θεό, είτε είναι το όνομά του παρόν στην σκέψη είτε όχι. Αυτός είναι ο λόγος που οι 2 εντολές τελικά καταλήγουν σε 1. Τυπικά, η αγάπη για τον Θεό τίθεται πρώτη. Στην πραγματικότητα, όμως, καθώς κάθε συγκεκριμένη σκέψη των ανθρώπων έχει ένα πραγματικό αντικείμενο, αυτή η απάρνηση εξ ανάγκης λειτουργεί όταν η σκέψη εφαρμόζεται είτε σε αντικείμενα είτε σε ανθρώπους.

Στην πρώτη περίπτωση, η αγάπη για τον Θεό εμφανίζεται πρωτίστως ως μια εμμονή, μια αφοσίωση, στην Ομορφιά του Κόσμου. Είναι η αντίληψη των Στοϊκών[14] για την αγάπη του πεπρωμένου «amor fati», η προσκόλληση σε αυτήν την διανομή φωτός και υγρασίας που γίνεται χωρίς διακρίσεις και που εδώ κάτω εκφράζει την τελειότητα του ουράνιου πατέρα μας. Στην δεύτερη περίπτωση, η αγάπη για τον Θεό εμφανίζεται πρωτίστως ως αγάπη για τον πλησίον και, πάνω απ’ όλα, για τους αδύναμους και δυστυχείς που –σύμφωνα με τους νόμους της φύσης– δεν προσέχουμε καν όταν περνούμε δίπλα τους. Κατά τα λοιπά, όπως είναι υπερφυσική η πραγματική συμπόνοια, το ίδιο υπερφυσική είναι και η πραγματική ευγνωμοσύνη. Η αποκήρυξη της ικανότητας σκέψεως σε α΄ πρόσωπο είναι η εγκατάλειψη όλων των επίγειων αγαθών προκειμένου κανείς να ακολουθήσει τον Χριστό. Ολόκληρος ο θησαυρός ενός ανθρώπου είναι απλά το Σύμπαν ολόκληρο όταν το αντικρύσει με τον ίδιον ως κέντρο.

Οι άνθρωποι αγαπούν τα πλούτη, την ισχύ και το κοινωνικό κύρος μόνο και μόνον επειδή ενισχύουν την ικανότητα σκέψεως του ΕΓΩ. Αν κανείς, όπως ο Αγ. Φραγκίσκος της Ασσίζης, αποδεχθεί την φτώχεια, δηλαδή την απορία –με την κυριολεκτική σημασία της λέξεως– τότε αυτό ισοδυναμεί με το να αποδεχθεί πως δεν είναι τίποτε ο ίδιος από πλευράς του τρόπου με τον οποίον εμφανίζεται στους άλλους και στον εαυτό του (όπως και όντως δεν είναι τίποτα). «Αν ένας άνθρωπος ήθελε να γίνει αόρατος, το μόνο σίγουρο μέσο είναι να γίνει άπορος», λέει ένα Ισπανικό φολκλόρ τραγούδι. Μια τέτοια αποδοχή είναι ο υψηλότερος βαθμός αγάπης και αλήθειας.

Όταν κάποιος εφαρμόζει το ρητό «ΦΙΛΙΑΝ ΕΙΝΑΙ ΑΝΑΡΜΟΝΙΟΝ ΙΣΟΤΗΤΑ» στους ανθρώπους, η αρμονία έχει το νόημα της ενότητας των αντιθέτων. Τα αντίθετα είναι το ΕΓΩ και ο ΑΛΛΟΣ, αντίθετα τόσο απόμακρα, 2 άκρα, που αποκτούν ενότητα μόνο στον Θεό.

Η φιλία ανάμεσα στους ανθρώπους και η δικαιοσύνη είναι το ένα και το ίδιο πράγμα (εκτός της περιπτώσεως όπου η δικαιοσύνη επιβάλλεται από εξωτερικές περιστάσεις).

Και ο Πλάτων στο «ΣΥΜΠΟΣΙΟ» δείχνει αυτήν την ταυτότητα μεταξύ τέλειας δικαιοσύνης και αγάπης. Τα Ευαγγέλια εναλλάσσουν την χρήση των λέξεων «Δικαιοσύνη» και «Αγάπη» με την ίδια νοηματοδότηση όποτε τίθεται ζήτημα για τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων. Εκεί η λέξη «Δικαιοσύνη» χρησιμοποιείται αρκετές φορές για να αναφερθεί η ελεημοσύνη. «Δίκαιοι» αποκαλούνται εκείνοι που ευχαριστεί ο Χριστός επειδή του έδωσαν τροφή όταν αυτός πεινούσε.

Τέλειοι φίλοι είναι 2 άνθρωποι που –ενώ έχουν συχνή επαφή κατά ένα σημαντικό τμήμα της ζωής τους– είναι πάντοτε δίκαιοι ο ένας προς τον άλλον. Μια πράξη δίκαια αποτελεί μια φωτεινή λάμψη φιλίας που την κάνει να υψωθεί μεταξύ 2 ανθρώπων μια φευγαλέα περίσταση.

Η μονόπλευρη δικαιοσύνη είναι ακρωτηριασμένη.

Ο Θεός είναι ο διαμεσολαβητής σε κάθε μια από τις 3 σχέσεις που υπονοούνται με την λέξη «ΦΙΛΙΑ»: είναι μεσολαβητής με τον εαυτό του, μεσολαβητής με τον άνθρωπο και μεταξύ των ανθρώπων. Ο Θεός είναι ουσιαστικά διαμεσολάβηση. Ο Θεός είναι ο μοναδικός κανόνας αρμονίας. Να γιατί κατάλληλο για την εξύμνησή του είναι το τραγούδι.

Ο Χριστός, λέγοντας «ΟΥ ΓΑΡ ΕΙΣΙ ΔΥΟ Η΄ ΤΡΕΙΣ ΣΥΝΗΓΜΕΝΟΙ ΕΙΣ ΤΟ ΕΜΟΝ ΟΝΟΜΑ, ΕΚΕΙ ΕΙΜΙ ΕΝ ΜΕΣΩ ΑΥΤΩΝ», υποσχέθηκε στους φίλους του, κατ’ επέκτασιν, τον απείρως πολύτιμο θησαυρό της ανθρώπινης φιλίας. Σε οποιοδήποτε, όμως, σημείο του χρόνου και του χώρου κι αν βρεθούν 2 πραγματικοί φίλοι –εξαιρετικά σπάνιο– ο Χριστός βρίσκεται ανάμεσά τους οποιοδήποτε κι αν είναι το όνομα του Θεού που επικαλούνται. Κάθε αληθινή φιλία προέρχεται από τον Χριστό.

Υπάρχει, ωστόσο, και μια μορφή απάρνησης της προσωπικότητας και ένα είδος φιλίας όπου ο Χριστός ποτέ δεν είναι παρών, ακόμα κι αν επικαλούνται το όνομά του κατηγορηματικά και με πάθος. Αυτό συμβαίνει όταν κάποιος αποκηρύξει το α΄ ενικό πρόσωπο μόνο και μόνο για να το αντικαταστήσει με το α΄ πληθυντικό πρόσωπο.

Τότε, οι όροι που συνδέονται δεν είναι πια «ΕΓΩ» και ο «ΑΛΛΟΣ» ή ακόμα «ΕΓΩ» και οι «ΑΛΛΟΙ» αλλά ομογενή κομμάτια μας. Έτσι, οι όροι αυτοί είναι ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ ΕΙΔΟΥΣ, ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΡΙΖΑΣ, ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ ΤΑΞΕΩΣ.

Άρα, έπεται από το αξίωμα του Φιλόλαου ότι δεν μπορούν να συνενωθούν με αρμονία.

Συνδέονται από μόνοι τους και δίχως διαμεσολάβηση.

Δεν υπάρχει απόσταση ανάμεσά τους, δεν υπάρχει κενό διάστημα αναμεταξύ τους ώστε να εισέλθει ο Θεός.

Τίποτε δεν είναι πιο αντίθετο στην φιλία από την αλληλεγγύη, είτε αυτή η αλληλεγγύη βασίζεται στην συντροφικότητα ή την προσωπική συμπάθεια είτε στην συμμετοχή σε μιαν κοινή κοινωνικήν ομάδα ή στις ίδιες πολιτικές πεποιθήσεις είτε στο ίδιο έθνος ή στην ίδια θρησκευτικήν πίστη.

Οι σκέψεις που, ρητά ή σιωπηρά, συμπεριλαμβάνονται στο α΄ πληθυντικό πρόσωπο απομακρύνονται απεριόριστα έτι περαιτέρω από την δικαιοσύνη σε σχέση με αυτές που συμπεριλαμβάνουν το α΄ ενικό πρόσωπο –διότι το α΄ πληθυντικό πρόσωπο δεν επιδέχεται εμπλοκή σε μια σχέση 3 όρων όπου ο μεσαίος όρος είναι ο Θεός.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Πλάτων –πολύ πιθανόν, εμπνευσμένος από τους Πυθαγορείους– αποκαλούσε ό,τι το συλλογικό «κτηνώδες».

Αυτό το τέχνασμα είναι το πιο επικίνδυνο από όλες τις παγίδες που έχουν στηθεί εδώ κάτω.

Αμέτρητοι Χριστιανοί έχουν πέσει στην παγίδαν αυτή στην πορεία των αιώνων, πέφτουν σε αυτήν ακόμα και στην εποχή μας.

Η υπερφυσική δικαιοσύνη, φιλία ή αγάπη βρίσκονται κρυμμένες σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις όπου (χωρίς να υπάρχει μια ισότητα δύναμης ή ανάγκης) υπάρχει μια διερεύνηση για αμοιβαία συνεννόηση. Ο πόθος για αμοιβαία συγκατάθεση είναι φιλευσπλαγχνία. Πρόκειται για μιαν απομίμηση της ακατανόητης φιλανθρωπίας που πείθει τον Θεό να μας παραχωρήσει την αυτονομία μας.

Εκτός από την Χάρη της Τριάδας, την Χάρη της Ενσάρκωσης, την Χάρη μεταξύ Θεού και ανθρώπου[15] και την Χάρη μεταξύ ανθρώπων, υπάρχει και μια πέμπτη μορφή αρμονίας που αφορά τα πράγματα. Αυτά περιβάλλουν επίσης τον άνθρωπο στον βαθμό που και ο άνθρωπος –δηλαδή, ο ολόκληρος άνθρωπος, ψυχή τε και σώματι (πλην της ικανότητας της ελεύθερης αποδοχής)– είναι ένα πράγμα. Αυτή η πέμπτη μορφή αρμονίας περιβάλλει σφαιρικά ό,τι αποκαλείται από τον καθέναν «εαυτός».

Δεν αφορά πρόσωπα, δεν αφορά φιλία.

Αυτή συνδέεται με 2 αντίθετα: με την αρχή που θέτει όρια και με την αρχή που δέχεται όρια απ’ έξω, δηλαδή με τον Θεό και την αδρανήν ύλη.

Το ενδιάμεσο είναι το όριο, το δίκτυ των ορίων, το οποίο συγκρατά όλα τα πράγματα σε ενιαία τάξη και για το οποίο ο Λάο-Σου είπε «Το δίχτυ του ουρανού είναι τεράστιο αλλά κανείς δεν μπορεί να το διαπεράσει».

Η ιδέα για αυτό το ζεύγος των αντιθέτων δεν είναι προφανής, εκ πρώτης όψεως μάλιστα, είναι πολύ σκοτεινή αλλά και πολύ βαθειά.

Συνοψίζει όλες τις σημαντικές κατασκευές που οικοδομήθηκαν δια μέσω των αιώνων κάτω από το όνομα «θεωρίες της γνώσης».

Σύμφωνα με τον Φιλόλαο, ο αριθμός είναι που δίδει σώμα στα πράγματα. Και προσθέτει ότι ο αριθμός κατορθώνει να έχει αυτήν την επίδραση ώστε να τα καθιστά κατανοητά.

Αυτό προβλέπεται από την φύση του αριθμού ως γνώμονα. Η λέξη «γνώμων» -εάν εκληφθεί υπό την πρωταρχική της σημασία– είναι ο κατακόρυφος στύλος πάνω στην πλάκα του ηλιακού ρολογιού[16]. Αυτός ο στύλος παραμένει ακίνητος ενώ η σκια του περιστρέφεται και αλλάζει μήκος. Η μεταβολή της σκιας καθορίζεται από την σταθερότητα του στύλου εξαιτίας της κίνησης του Ηλίου που γυρίζει.

Αυτήν την σχέση σήμερα οι μαθηματικοί την χαρακτηρίζουν με τις ονομασίες «αμετάβλητο» και «σύνολο μεταβλητών». Αυτή είναι μια από τις θεμελιώδεις ιδέες του ανθρώπινου μυαλού.

Προκαλεί έκπληξη το να διαβάζει κανείς ότι ο αριθμός δίδει σώμα στα πράγματα. Θα περιμέναμε να δίδει σχήμα. Όμως, το ρητό του Φιλόλαου είναι κυριολεκτικά ορθό.

Κάθε περιεκτική και σωστή ανάλυση της αντίληψης, των ψευδαισθήσεων, της φαντασίας, των ονείρων, όλων εκείνων των καταστάσεων που πλησιάζουν λιγότερο ή περισσότερο τις παραισθήσεις δείχνουν ότι η αντίληψη του πραγματικού κόσμου διαφέρει από τις πλάνες που της μοιάζουν, μόνο και μόνον επειδή το πραγματικό εμπεριέχει την επαφή με την φυσικήν ανάγκη (σε αυτό το σημείο, την μεγαλύτερην αντίληψιν ώστε να διακρίνουν σωστά την έδειξαν οι Maine de Biran, Lagneau και Alain).

Η αναγκαιότητα[17] μας εμφανίζεται πάντοτε ως ένα σύνολο νόμων μεταβολής που καθορίζονται από παγιωμένες σχέσεις και σταθερές. Για τον ανθρώπινον νου, η πραγματικότητα είναι επαφή με την αναγκαιότητα. Εδώ υπάρχει μια αντίφαση, διότι η αναγκαιότητα είναι νοητή –όχι ψηλαφητή.

Έτσι, το συναίσθημα της πραγματικότητας συνθέτει μιαν αρμονία και ένα μυστήριο.

Πείθουμε τους εαυτούς μας για την πραγματικότητα ενός αντικειμένου γυρίζοντας τριγύρω του ολόγυρα, ένα εγχείρημα που επιτυγχάνει να παράγει ποικίλα φαινόμενα: αυτά καθορίζονται από την σταθερότητα μιας μορφής που από κάθεν οπτική γωνία φαίνεται διαφορετική αλλά που διαφέρει απ’ ό,τι μας φαίνεται, είναι εξωτερική αυτού και το υπερβαίνει. Με τον τρόπον αυτό, ξέρουμε ότι το αντικείμενο είναι πραγματικό και όχι μια οπτασία, ότι έχει σώμα.

Πράγματι, το σώμα του πράγματος αυτού το αποτελούν οι ποσοτικές σχέσεις, οι οποίες παίζουν τον ρόλο του γνώμονος. Ο Lagneau (στον οποίο, αναμφιβόλως, ο Φιλόλαος και το ρητό του ήταν άγνωστοι) έκανε την ανάλυσην αυτή μέσω ενός κύβου. Καμιά από τις φαινομενικές όψεις ή θεάσεις του κουτιού δεν είχε την μορφή ενός κύβου αλλά όποιος περιέστρεφε το κουτί ολόγυρα ήξερε ότι η κυβική μορφή είναι αυτή που αποφασίζει για την μεταβλητότητα της κάθε φαινομενικής όψεως.

Αυτός ο καθοριστικός παράγοντας συνθέτει τόσο καλά στα μάτια μας το σώμα του αντικειμένου που, κοιτάζοντας το κουτί, πιστεύουμε ότι βλέπουμε έναν κύβο –κάτι, όμως, που ποτέ δεν συμβαίνει (ποτέ δεν βλέπουμε κύβο, δηλαδή).

Από τις φαινομενικές όψεις που παράγει η προοπτική ποτέ δεν προκύπτει σχέση με τον κύβο.

Η σχέση του κύβου μοιάζει με την σχέση του στύλου στην πλάκα του ηλιακού ρολογιού με τις σκιες.

Το παράδειγμα του κύβου ίσως είναι ακόμη πιο όμορφο.

Κάθε μια από αυτές τις σχέσεις μπορεί –μέσω μιας μετάθεσης κατ’ αναλογίαν– να παράσχει την κλείδα, το κλειδί για το σύνολο της ανθρώπινης γνώσεως.

Προκύπτει μεγάλο όφελος αν κανείς σκεφτεί απεριόριστα για αυτές τις σχέσεις.

Για εμάς, η πραγματικότητα του Σύμπαντος είναι η αναγκαιότητα της οποίας η δομή είναι αυτή του γνώμονος όταν υποστηρίζεται από κάτι. Η αναγκαιότητα πρέπει να έχει ένα στήριγμα διότι αφ’ εαυτής είναι εξαρτημένη από κάτι άλλο. Δίχως μια βάση, δεν είναι παρά αφηρημένη, αφαίρεση.

Πάνω σε μιαν βάση, αποτελεί την ίδια την πραγματικότητα της δημιουργίας.

Για την βάσην αυτή δεν μπορούμε να έχουμε την παραμικρήν ιδέα.

Οι Έλληνες, ωστόσο, είχαν.

Οι Έλληνες είχαν την λέξη «άπειρον» που σημαίνει ταυτόχρονα «απεριόριστο» και «ακαθόριστο».

Είναι αυτό που ο Πλάτων αποκαλεί «υποδοχέα», «δοχείο», «μήτρα», «καλούπι», μάτριξ, «εντύπωση», «πρότυπο», «αρχέτυπο»: την ουσία που είναι η μητέρα όλων των πραγμάτων και, ταυτόχρονα, μένει πάντα αδιάφθορο, πάντα παρθένο. Το νερό, το ύδωρ, είναι η καλύτερη απεικόνισή του διότι δεν έχει ούτε μορφή ούτε χρώμα, αν και είναι ορατό και απτό.

Είναι αδύνατον εδώ να μην παρατηρήσουμε ότι οι λέξεις «ύλη-matter», «μητέρα-μήτρα-mother», «θάλασσα-mare-mer», «παρθένος-mere-αγνός», Μαρία, μοιάζουν μεταξύ τους τόσο πολύ που μοιάζουν ταυτόσημες. Αυτός ο χαρακτήρας του ύδατος λαμβάνεται στο βάπτισμα υπ’ όψιν λόγω της συμβολικής του χρησιμότητας και λιγότερο λόγω της ικανότητάς του να καθαίρει.

Για εμάς, η ύλη είναι απλά και μόνον ό,τι υπόκειται στην αναγκαιότητα. Τίποτε άλλο δεν ξέρουμε γι’ αυτήν.

Η αναγκαιότητα για εμάς συνίσταται στους ποσοτικούς νόμους της μεταβολής των φαινομενικών όψεων. Όπου δεν υπάρχει ποσότητα, υπάρχει κάτι το ανάλογο: ένας ποσοτικός νόμος μεταβολής, δηλαδή μια λειτουργική συνάρτηση. Συνάρτηση είναι αυτό που οι Έλληνες αποκαλούσαν ως αριθμό ή σχέση, «αριθμός» ή «λόγος» και είναι αυτό που αποτελεί το όριο.

Η πιο κατανοητή εικόνα για αυτήν την συνάρτηση παρέχεται μέσω μιας συνεχόμενης σειράς τριγώνων που έχουν τις ίδιες γωνίες.

Αυτό αποτελεί μιαν αναλογία.

Η ιδέα της λειτουργικής συνάρτησης αποκαλύπτεται μέσω της Γεωμετρίας.

Η αναγκαιότητα είναι εχθρός του ανθρώπου όσο αυτός σκέφτεται στο α΄ πρόσωπο. Η αλήθεια είναι ότι ο άνθρωπος έχει με την αναγκαιότητα τα 3 είδη σχέσεων που έχει με τους άλλους ανθρώπους. Στην φαντασία του ή μέσω της άσκησης κοινωνικής ισχύος φαίνεται πως είναι υπόδουλη σε αυτόν. Στις αντιξοότητες, στις στερήσεις, στις οδύνες αλλά –πάνω απ’ όλα– στην θλίψη του, φαίνεται ως ένας απόλυτος και βίαιος αφέντης.

Στην μεθοδική δράση υπάρχει ένα σημείο ισοζυγίου όπου η αναγκαιότητα, λόγω του εξαρτημένου της χαρακτήρα, παρέχει στον άνθρωπο τόσο εμπόδια όσο και μέσα ως προς τους σκοπούς που εν μέρει επιδιώκει. Εκεί υπάρχει ένα είδος εξίσωσης ανάμεσα στην θέληση του ανθρώπου και στην γενικότερην αναγκαιότητα.

Αυτό το σημείο ισοζυγίου αποτελεί για τις σχέσεις του ανθρώπου με τον κόσμο ό,τι αποτελεί η φυσική δικαιοσύνη για τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Στην οργάνωση της εργασίας, της τεχνολογίας, κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας θα πρέπει κανείς όσο το δυνατόν να φτάσει αυτό το σημείο ισορροπίας.

Το συγκεκριμένο καθήκον του νομοθέτη είναι να δημιουργήσει στην κοινωνική ζωή, στην πληρέστερην έκταση του εφικτού, τις φυσικές εικόνες-πρότυπα των υπερφυσικών αρετών.

Αυτό το ενεργό ισοζύγιο μεταξύ ανθρώπου και γενικότερης αναγκαιότητας, ενωμένο με την ισορροπία ισχύος και απαιτήσεων μεταξύ ανθρώπων, θα αποτελούσε την φυσικήν ευτυχία (αν μπορούσε κάτι τέτοιο να υπάρξει για πολύν καιρό). Η φιλοδοξία για την φυσικήν ευτυχία είναι θετική, υγιής και πολύτιμη, όπως είναι καλό για την υγεία ενός παιδιού να ελκύεται προς την τροφή από την μυρωδιά της (αν και είναι η χημική σύνθεση που αποτελεί το καλό στην τροφή και όχι η μυρωδιά).

---

[1] Σημείωμα του μεταφραστή: Βλ. τα έργα και τις μεταφράσεις: «Η ΠΡΑΞΗ ΤΗΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ», «ΕΝΑ ΒΕΛΟΣ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ» (Α. Καίσλερ), «ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΚΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΙΝΗΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ» (Α.Καμύ - Α.Καίσλερ), «ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΝ» (Α.Καμύ). Παραθέτω από τον «ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ»: «Το τόξο λυγίζει, το ξύλο φωνάζει. Στην κορυφή της υψηλότερης έντασης, θα ξεπηδήσει η ορμή ενός ευθυτενούς βέλους, η πιο σκληρή κι ελεύθερη τροχιά».

[2] Σημείωμα του μεταφραστή: κανονικά, ο Ιωσήφ. Το κείμενο –ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ, νομίζω ακράδαντα– λέει ευθέως ότι άλλος είναι ο Ιησούς (ΕΙΣ ΟΥΣ) και άλλος ο Χριστός. Εξυπακούεται ότι έχει κανείς υπ’ όψιν του την Αίγυπτο αλλά και την φράση «πηγή χρηστού», δηλ χρήστη.

[3] Σημείωμα του μεταφραστή: η ερμηνεία είναι ότι εννοεί τον Χριστό. Βλ. και μετάφραση Τζωρτζ Όργουελ: «ΟΙ ΝΕΕΣ ΙΔΕΕΣ ΤΟΥ ΜΑΡΞ ΚΑΙ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ» και «Ο ΜΑΡΞ ΚΑΙ Η ΡΩΣΣΙΑ» περί των ρητών και της διδασκαλίας του. Βλ. και την απόλυτη ταύτιση ως κυβερνητικού και εκκλησιαστικού οργάνου του Υπουργείου Πληροφοριών (Ministry of Information-M.O.I.) Όργουελ («1984») και Καμύ (“COMBAT”).

[4] Σημείωμα του μεταφραστή: βλ. Αλμπέρ Καμύ «ΔΟΚΙΜΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΟ ΑΛΟΓΟΝ». Για το θέμα της αρμονίας βλ. την θεωρία Χρήστου Παπαχριστόπουλου ότι ο Καμύ ΕΙΝΑΙ ο αρχαίος Κάδμος, αδελφός της Ευρώπης, σύζυγος της Αρμονίας, ιδρυτής των Αθηνών και των Θηβών.

[5] Σημείωμα του μεταφραστή: βλ. την εισαγωγή στην διπλωματική εργασία «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΣ:Ελληνισμός και Χριστιανισμός (Πλωτίνος και Αγ. Αυγουστίνος)» με αναφορές στις Χρυσές Πλάκες του Κρότωνος των Πυθαγορείων, το θεατρικό έργο «ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ» και το άρθρο «ΠΡΟΟΙΜΙΟ-ΕΞΗΓΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΥΠΟ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑΣ» (μεταφράσεις Α. Καμύ).

[6] Σημείωμα του μεταφραστή: βλ. το ζήτημα συνδέεται με τον ορθολογική ερμηνεία των Ευαγγελίων, με τις αρχιτεκτονικές καμπύλες του Παρθενώνος και το «αξίωμα του Θεού». Βλ. την διάλεξη στον Παρνασσό με θέμα «ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ», την διάλεξη στην Στοκχόλμη για την Τέχνη με θέμα «ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙΝ», το δοκίμιο «ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ» και τα ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΑ ΤΡΙΑ (μεταφράσεις Α. Καμύ). Ακόμα, το δοκίμιο «Η ΟΜΟΡΦΙΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ» της Σιμόν Βέϊλ.

[7] Σημείωμα του μεταφραστή: μετά την αναφορά σε «αποδείξεις», «ομολογίες» και «συμφωνίες», επισημαίνεται η χρήση των λέξεων «όριο», «αριθμός» και «ποσό» και ακολουθεί η «εκπλήρωση όρων».

[8] Σημείωμα του μεταφραστή: Βλ. για τον δεσμόν αυτό με την σταύρωση, τα συνταγματικά άρθρα και το Σύμβολο της πίστεως την «προκλητική» μετάφραση του Πρόκλου «ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ», όπερ εστί μεθερμηνευόμενον «το δαιμόνιον». Από ζωγραφικής πλευράς και σε σχέση με τα γεωμετρικά αγγεία, τις ληκύθους και την ζωφόρο του Παρθενώνος, βλ. την εισαγωγή και τον επίλογο στο έργο «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΠΛΑΤΩΝΙΣΜΟΣ» περί «τοιχογραφιών» και «καταθέσεων» αλλά και τον πίνακα του Edvard Munck “Η Κραυγή”.

[9] Σημείωμα του μεταφραστή: βλ. την μετάφραση Α.Καμύ με τίτλο: «ΤΟ ΠΛΑΝΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΜΟΥ» αλλά και τον Σταυρό στο έργο των Διονυσίου Σολωμού («ΥΜΝΟΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ»)-Άγγελου Σικελιανού-Νίκου Καζαντζάκη.

[10] Σημείωμα του μεταφραστή: σημειώνω την αρχική αναφορά της συγγραφέως στο Χερουβείμ του Δένδρου (ή Βίβλου) της Ζωής, την αναφορά του Ευαγγελίου «Εισέλθητε δια της στενής πύλης» και το ρητό του Πλάτωνος στην πύλη της Ακαδημίας «ΜΗΔΕΙΣ ΑΓΕΩΜΕΤΡΗΤΟΣ ΕΙΣΙΤΩ». Συγκρίνετε τα επεισόδια Σταύρωσης και Βάπτισης Θεοφανείων.

[11] Σημείωμα του μεταφραστή: βλ. ομιλία προς τους Δομινικανούς μοναχούς με τίτλο «Ο ΑΠΙΣΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ» και το «ΔΟΚΙΜΙΟ ΜΕ ΘΕΜΑ ΤΗΝ ΜΟΥΣΙΚΗ» (μετάφραση Καμύ) και το έργο της Σιμόν Βέίλ «Η ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΧΑΡΗ».

[12] Σημείωμα του μεταφραστή: είναι έκδηλο το λεξιπαίγνιο Δάμων=δαίμων και Φιντίας=Φειδίας.

[13] Σημείωμα του μεταφραστή: η έννοια του Ευεργέτη (Benefactor) είναι κοινή στα κείμενα των Τζωρτζ Όργουελ και –κυρίως– του Ευγενίου Ζαμυάτιν. Κατά περίεργο τρόπο, και οι 2 εξυπονοούν βασικά τον Στάλιν.

[14] Σημείωμα του μεταφραστή: οι Στοϊκοί είναι οι φιλόσοφοι της Ποικίλης Στοάς η οποία διαθέτει τοιχογραφίες. Η Στωϊκή διδασκαλία προκύπτει από την φράση του Αρχιμήδους «ΔΟΣ ΜΟΙ ΠΑ ΣΤΩ ΚΑΙ ΤΑΝ ΓΑΝ ΚΙΝΑΣΩ» (Δωρικός τύπος), «ΔΟΣ ΜΟΙ ΠΟΙ ΣΤΩ ΚΑΙ ΤΗΝ ΓΗΝ ΚΙΝΗΣΩ» (Ιωνικός τύπος) και επειδή πους = πόδι/μονάδα μέτρησης μήκους η φράση, λόγω του μοχλού, έγινε «ΔΟΣ ΜΟΙ ΠΟΥ ΣΤΩ ΚΑΙ ΤΑΝ ΓΑΝ ΚΙΝΑΣΩ». Εάν υπολογιστεί και το «αναλογικό μέσο», τότε οπωσδήποτε έχει βάση η ερμηνεία του Ιωνικού ρητού περί στήριξης δορυφορικού συστήματος ναού από «πιστό».

[15] Σημείωμα του μεταφραστή: σημειώνω το ρητό «ΧΑΡΙΤΙ ΜΕΝ ΓΑΡ ΘΕΟΥ ΘΝΗΤΟΝ ΑΘΑΝΑΣΙΑΣ ΜΕΤΑΛΑΧΕΙΝ ΕΙΚΟΣ ΕΣΤΙΝ», βλ. μετάφραση Φίλωνος Αλεξανδρείας «ΠΕΡΙ ΑΦΘΑΡΣΙΑΣ ΚΟΣΜΟΥ».

[16] Σημείωμα του μεταφραστή: συνοψίζω ως σώμα κειμένου τις Χρυσές Πλάκες του Κρότωνος Σικελίας, τις Πλάκες του Ηλιακού Ωρολογίου, την απόδειξη του Πυθαγορείου θεωρήματος, τον Μίδα, τον Ευκλείδη, τον Θαλή, τον Αρχιμήδη, τον Γαλιλαίο, τον Χριστό, την Αίγυπτο, τις Πυραμίδες, την Λάρνακα, τις Κατακόμβες, τους «κρατήρες», τα Γεωμετρικά Αγγεία, τους πίνακες τέχνης και την Ποικίλη Στοά των Στοϊκών. Βλ. και σχόλια για Ηράκλειτο και Εμπεδοκλή στο κείμενο: «Η ΗΛΙΑΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΩΝ ΑΡΧ. ΕΛΛΗΝΩΝ» (μετάφραση Καμύ).

[17] Σημείωμα του μεταφραστή: βλ. και το έργο του φίλου του Καμύ, Jacques Monod: «Η ΤΥΧΗ ΚΑΙ Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ». Για τα θέματα της στήριξης και της βάσης, βλ. την ιστορία στήριξης για το «αυγό του Κολόμβου» και του Filippo Bruneleschi. Επίσης, το έργο του Χρήστου Παπαχριστόπουλου συνδυάζει τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης της Ευρώπης με τους πίνακες της τέχνης και την Αναγέννηση (βλ. στην συνέχεια το θέμα του πίνακα «Μυστικού Δείπνου»). Κυρίως, βλ. την συστηματικήν ανάλυση περί «του επίπεδου κόσμου», της «επιστημονικής μεθόδου» και των «κινητηρίων μοχλών εξουσίας» στο έργο των μεταφράσεων Όργουελ. Ο Άϊνστάϊν έλεγε: «Ζούμε στην εποχή των μηδενικών σκοπών αλλά των τελείων μέσων».